'Guatemala kiest tussen een genocidair en een narco'

Gemiddeld sterven er 16 personen per dag in Guatemala. Proportioneel gezien overstijgt het geweld dat dit Midden-Amerikaanse land overspoelt, dat van Mexico.

In de voorverkiezingen op 11 september stemden de inwoners van Guatemala op twee extreem-rechtse kandidaten die beloven het geweld hard aan te pakken. Een militair op rust, Otto Peréz Molina, behaalde met zijn Partido Patriota 36 procent van de stemmen. Zijn tegenkandidaat Manuel Baldizón van de partij LIDER, won 23,5 procent van de stemmen. Vandaag, 6 november, kiezen de Guatemalteken hun volgende president.

Over de inhoud van hun programma vertellen beide publiciteitsstunts weinig, maar ze leveren des te meer redenen om bang te zijn. Beiden verzekeren repressief op te treden tegen het geweld. Ze beloven een terugkeer van het leger in de straten van Guatemala. Baldizón wil de doodstraf terug invoeren. Otto Peréz Molina beoogt een terugkeer van militairen op rust in zijn regering.

Een genocidair als president

De overtuiging dat het leger de “deus ex machina” is, doet velen zich afvragen of het land aan geheugenverlies lijdt. Gedurende het gewapend conflict stierven zeker 200.000 mensen. 93 procent van de moorden werden gepleegd door het leger, dat tevens werd beschuldigd van genocide. Peréz Molina zou legercommandant geweest zijn in de regio Ixil gedurende 1982 en 1983, toen foltering, vernieling en genocide er dagelijkse kost waren.

‘Dit is de waardigheid vertrappelen van een samenleving die uitgemoord werd’ benadrukt Omar Jeronimó, een voortrekker van de inheemse boerenorganisatie Chortí Nuevo Día. ‘Hoe is het mogelijk dat degene die je uitmoordt, je nu bestuurt?’

De lijst met beschuldigingen over oorlogsmisdaden begaan door Peréz Molina gaat door. Bovendien deed een onlangs door Wikileaks gelekte nota van de Amerikaanse ambassade vragen rijzen over zijn banden met de drugswereld. Onder andere het Washington Office on Latin America (WOLA) beticht Perez Molina ervan hoofd te zijn van “El Sindicato” een machtige misdaadorganisatie ontstaan uit militaire structuren.

Pedro, een simpele boer en guerrillero uit Petén, benadrukt dat hij Baldizón voor geen haar vertrouwt, maar Otto nog minder. ‘Iemand die gestudeerd heeft aan de School of the Americas (Noord Amerikaanse militaire school waar meerdere Latijns-Amerikaanse dictators afstudeerden), iemand met zo een bloedig verleden als het zijne, daar krijg je de militair nooit meer uit.

Een “narco” als president

Velen verkiezen Manuel Baldizón voor wat hij niet is: hij is geen militair. ‘Wat je wel aan hem hebt is echter niet zo duidelijk. En dat is ook enorm gevaarlijk’, waarschuwt Isabel mij, een dertig jarige tortillaverkoopster. ‘Hij is uitermate populistisch. Hij spreekt iedereen naar de mond en maakt beloftes die hij onmogelijk allemaal kan waarmaken.’

Baldizón omschrijft zichzelf als “een multimiljonair en devote christen”. Op straat, en dan vooral in zijn geboortestreek Petén, wordt hij omschreven als corrupt en “narco”. Pedro, de boer uit Petén, legt me uit dat Baldizón in zijn eigen geboortestreek verloor tegenover Peréz Molina ‘aangezien de mensen hem daar al kennen. Ze weten dat hij corrupt is en banden heeft met de drugswereld.’

Deze beschuldigingen zijn niet uit de lucht gegrepen. De onderzoeksinstelling InSight Crime bevestigt de connecties van Baldizón met de drugswereld. De aantijgingen van corruptie zijn nog talrijker. Hij zou zich illegaal land toegeëigend hebben, zijn positie als parlementair misbruikt hebben om gunsten uit te delen, en politici omgekocht hebben.

De duurste verkiezingscampagne ooit

Behalve de belofte om meer veiligheid te brengen door meer repressie, blijken Baldizón en Peréz Molina dus ook mogelijk banden met een duistere onderwereld gemeen te hebben. Ook de oorsprong van het geld dat hun verkiezingscampagne bekostigde, doet vragen rijzen.

Hoewel de officieel opgelegde limiet 4,36 miljoen euro is, spendeerde de Partido Patriota meer dan 8,2 miljoen euro, LIDER deed het met meer dan 6,1 miljoen euro. Deze verkiezingscampagne is de duurste ooit in Guatemala en wordt, rekening houdend met het aantal inwoners, als één van de duurste ter wereld beschouwd.

Verscheidene organisaties waarschuwen dat zelfs de traditionele geldschieters, het bedrijfsleven en de rijke oligarchische families, zulke bedragen niet kunnen voorschieten. De organisaties gaan ervan uit dat het geld van de drugswereld en georganiseerde misdaad komt die Guatemala steeds steviger in haar greep heeft. Het feit dat zowel Partido Patriota als LIDER de namen van hun weldoeners niet willen prijsgeven voedt alleen deze vermoedens.

Met harde hand investeringen aantrekken

Schulden moeten echter terugbetaald worden, zij het aan het bedrijfsleven, de machtige oligarchische families, de drugsbaronnen of de georganiseerde misdaad. Hun belangen komen echter niet overeen met het merendeel van de Guatemalteekse bevolking.

Het bedrijfsleven en de oligarchische families kunnen zeker al op beide oren slapen. ‘Beide presidentskandidaten vertegenwoordigen hun belangen.’ Omar van Chortí Nuevo Día benadrukt dat de voorstellen en beloftes van LIDER en Partido Patriota eigenlijk niet verschillen. ‘Beiden willen een gunstig klimaat voor buitenlandse investeringen creëren.’

Geweld schept een ongunstig klimaat voor investeringen. De Wereldbank waarschuwde dat Guatemala investeerders verliest door de onveiligheid. Het tijdschrift El Observador betoogt dat het veiligheidsbeleid van de beide presidentskandidaten vooral gericht is op het onderdrukken van het geweld, en sociaal protest zodat buitenlandse investeerders niet afgeschrikt worden.

De banden van de presidentskandidaten met de onderwereld in acht nemend, voorziet El Observador dat het veiligheidsbeleid niet gericht zal zijn op het ontmantelen van de georganiseerde misdaad en drugswereld, maar juist op het controleerbaar maken van die netwerken, zodat ze de economie niet aantasten.

Indien het beleid wel een frontale aanval op de georganiseerde misdaad overweegt, is dit evenzeer reden tot ongerustheid. Die repressieve militaire strategie eiste in Mexico al 40.000 levens, zonder een vooruitzicht op vrede.

Een verkiezingsperiode zonder voorgaande

Op straat, in de taxi of op de bus hoor je vaak dat deze verkiezingen geen voorgaande hebben. In een land dat het Latijns-Amerikaanse record breekt inzake chronische ondervoeding van kinderen – 49 procent van de kinderen onder vijf jaar zijn er ondervoed- werd ongeveer 34 miljoen euro aan verkiezingscampagnes uitgegeven. Bijna een wereldrecord. In een land getekend door een decennia lang durend gewapend conflict waarin vooral het leger de bevolking terroriseerde, stemt men voor een ex-militair die een centrale persoon was in dat conflict. In een land overspoeld door geweld, stemt men voor meer geweld. Op vele lippen brandt de vraag wie de slachtoffers zullen worden.

Verkiezingen houden al lang niet meer de hoop op verandering in voor vele Guatemalteken. Eén van de meest gehoorde uitspraken hier is dat “politici allemaal leugenaars zijn, en corrupt. Deze keer kunnen we bovendien kiezen tussen een genocidair en een narco, tussen de pest en de cholera”.