'Harde aanpak jeugdbendes bedreiging voor de mensenrechten'

Op 23 december werd een stadsbus in de noordelijke stad San Pedro Sula door zwaarbewapende mannen overvallen. Onder de 28 passagiers die werden doodgeschoten, bevonden zich zes kinderen. De lokale autoriteiten verdenken de jeugdbende Mara Salvatrucha van de moordpartij. De bende staat op vijandige voet met een andere bende, Mara 18 (mara betekent ‘bende’ in de landen van Centraal-Amerika). Drie bendeleiders zijn inmiddels gearresteerd door de politie.

Op aandringen van de regering stemde het Hondurese Congres afgelopen week in met verruiming van de wetgeving. Verdachten mogen nu maximaal 72 uur zonder aanklacht worden vastgehouden en de maximale gevangenisstraf voor lidmaatschap van een bende werd verhoogd van twintig naar dertig jaar.

Volgens mensenrechtenactivisten zetten de maatregelen de deur open voor schendingen van de mensenrechten. In Honduras moeten we beginnen met het bestrijden van misdragingen door de politie, straffeloosheid en corruptie, zegt Reina Rivera van het Centrum voor Onderzoek en Promotie van Mensenrechten (CIPRODEH). Als we dat niet doen, dan zullen we het geweld in onze samenleving nooit kunnen beteugelen.

De Hondurese president Ricardo Maduro zei vorige week in een verklaring dat de politie er alles aan zal doen om de verantwoordelijken voor de moordpartij op te sporen, en dat ze zullen wegrotten in de gevangenis. Volgens Rivera is het onacceptabel dat een president zich in dergelijke bewoordingen uitlaat. Daardoor wordt het vuur tussen de overheid en de bendes alleen nog maar verder opgestookt, aldus Rivera.

Mensenrechtenactivisten maken zich volgens Rivera grote zorgen, omdat de roep om herinvoering van de doodstraf steeds luider klinkt. Burgers willen niet het slachtoffer zijn van een ruzie tussen de overheid en de bendes, zegt zij. Bovendien dreigen onschuldige jongeren slachtoffer te worden van het repressieve beleid. In Honduras is het al een misdaad om een tatoeage te hebben of je op een alternatieve manier te kleden. Op grond van tatoeages en kleding kunnen jongeren ten onrechte worden aangezien voor bendeleden, zegt zij.

Bertha Oliva, coördinator van het Comité van Familieleden van Vermisten (COFADEH), zegt dat het van belang is erachter te komen wie de bendes financiert. De moordpartij vlak voor kerst mag volgens haar niet worden gebruikt als argument om het monster van het militarisme opnieuw te laten ontwaken. Het lijkt erop dat we wat de mensenrechten betreft, weer terug gaan naar de situatie in de jaren tachtig, zegt Oliva. In de jaren tachtig, toen de Centraal-Amerikaanse landen in de greep waren van burgeroorlogen en militaire dictaturen, hielden doodseskaders en paramilitairen in Honduras zuiveringsacties om tegenstanders de mond te snoeren.

De mara’s werden voor het in het midden van de jaren negentig actief in Centraal-Amerika, nadat duizenden bendeleden de Verenigde Staten waren uitgezet. In El Salvador zorgde een explosie van bendegeweld er eind jaren negentig voor dat er meer moorden werden gepleegd dan tijdens de twaalfjarige burgeroorlog. Tussen 1998 en 2000 werden in Honduras minimaal duizend jongeren vermoord. Moorden die mensenrechtenorganisaties beschrijven als ‘standrechtelijke of parate executies’.

Volgens officiële schattingen zijn in Honduras, Guatemala en El Salvador 300.000 bendeleden actief. Zij variëren in leeftijd van 12 tot 35 jaar. Mara 18 ontstond bij Salvadoraanse immigrantenjongeren in Los Angeles, waar de meeste Centraal-Amerikaanse bendes hun wortels hebben.

De Hondurese overheid heeft ervoor gekozen om het geweld met geweld te bestrijden. Een strategie die gedoemd is te mislukken, volgens sommige deskundigen. Harde repressie is geen effectief middel, zegt José Miguel Cruz van de José Simeón Cañas Universiteit in San Salvador. Hij deed een onderzoek naar de achtergronden van het geweld door jeugdbendes. Volgens Cruz is aansluiting bij een jeugdbende voor veel kansloze jongeren vrijwel de enige manier om te overleven. Ongeveer de helft van de 37 miljoen inwoners van Centraal-Amerika is arm. De armoede, in combinatie met een gebrek aan sociale netwerken, kweekt volgens hem jeugdbendes. Juist op plaatsen waar het sociale vangnet en overheidssteun vrijwel ontbreekt, floreren de bendes.

Volgens hulpbisschop Rómulo Emiliani van San Pedro Sula in Honduras – ook wel bekend als de ‘bisschop van de mara’s’ – is repressie zinloos. De bisschop, die voor controverse zorgde door temidden van bendeleden op televisie te verschijnen, zegt dat de sociale cohesie in de bendes moet worden aangegrepen om de jongeren opnieuw te laten integreren in de maatschappij. (JS)