Het grote debat…

Het is ondertussen 21 jaar geleden dat Eric Goeman dacht dat naast travestietenshows, straattheater en hamburgers er een podium moest zijn voor discussie met een grote D. Sindsdien slaagt hij er in iedereen met een progressieve en /of linkse mening – want dat is niet altijd hetzelfde- op de sofa te krijgen. De formule is eenvoudig: een belangwekkend thema , acht tot tien sprekers en vier uur tijd.
De voorbije week ging het onder andere over de Congolese onafhankelijkheid, de toekomst van het socialisme, de toekomst van Europa, de Islam en het interculturalisme, de rol van links bij de vorming van de natiestaat, klimaatverandering, de automobielindustrie én het financieel systeem. Voorwaar een flinke boterham. Vandaag maandag 26 juli is er dan het slotdebat van deze jaargang. Een achttal mensen, waaronder ikzelf, mogen hun licht laten schijnen op volgende eenvoudige vraag: “Hoe maken we de wereld rechtvaardiger, duurzamer en veiliger voor de komende generaties?”
Laat ik even stil staan bij de vraagstelling. Het doel lijkt eenvoudig en wellicht voor iedereen aanvaardbaar. Een wereld die rechtvaardiger, duurzamer en veiliger is voor de komende generaties. Zolang het in die termen gesteld is kan niemand er tegen zijn. Het zal al iets moeilijker zijn om een consensus te vinden over wat we precies bedoelen met veilig, rechtvaardig of duurzaam. Wat is een rechtvaardige manier om hulpbronnen te verdelen? Is er een duurzame manier om met het vliegtuig te reizen? Maken wapens de wereld nu veiliger of net niet? Als we daarop ingaan zullen zelfs 4 uur debat onvoldoende zijn.
De vraag achter de vraag is echter die van de maakbaarheid van de wereld. De vraagsteller gaat er van uit dat wij in staat zijn de wereld rechtvaardiger en duurzamer te maken. Zelf ben ik er ook van overtuigd dat we alles moeten doen wat we kunnen voor een meer duurzame en rechtvaardige wereld. Tegelijk begin ik me af te vragen of het niet van grootheidswaanzin getuigd om ervan uit te gaan dat wij dit zouden kunnen. Dat we daarvoor een plan kunnen ontwerpen, daarover een akkoord kunnen sluiten en het dan nog eens uitvoeren ook.
De wereld is een bijzonder ingewikkeld systeem met ontelbare subsystemen, feedbackmechanismen en ‘tipping points’. We kunnen ons als mens meester wanen en naar eigen goeddunken onderdelen van het systeem manipuleren. Er zijn ontelbare voorbeelden van experimenten die het leven voor de mens makkelijker en soms zelf rechtvaardiger moesten maken die uitgedraaid zijn op sociale of ecologische rampen. Het hongerprobleem oplossen door Nijlbaars uit te zetten in het Victoriameer heeft geleid tot de vernietiging van een ecosysteem en de ontwrichting van een gemeenschap.
Menselijke arbeid verlichten door het massaal inzetten van de verbrandingsmotor is een van de drijvende krachten achter een consumptiemaatschappij met alle gevolgen van dien. De vleesproductie opdrijven door massaal in te zetten op de agro-industrie zadelt ons nu op met een reeks ongekende milieu- en gezondheidsproblemen. De vele oplossingen die we bedenken zijn gebaseerd op een eenvoudig oorzaak-gevolg denken, maar de realiteit is niet in lineaire patronen te vatten.
De vragen die we ons dus eerder moeten stellen slaan misschien meer op de samenhang, de mechanismen, de feedbacklussen en verbanden. Het koortsachtig zoeken naar concrete oplossingen verhindert ons wel eens om het geheel te zien. Misschien is een eerste stap (terug) beseffen dat we onlosmakelijk verbonden zijn met een groter geheel. Er is niet enkel een link tussen mijn T-shirt en arbeidsomstandigheden in Azië, de relatie tussen mijn energieverbruik en de ondergang van de Malediven. Er is ook een verband tussen wat mijn kinderen op school leren en hoe zij de wereld zien. Een relatie tussen het lawaai waar velen van ons dagelijks in leven en onze mentale gezondheid. Enzovoort, enzoverder…
Wordt het dan niet allemaal een beetje ingewikkeld? Alles met alles verbinden, alle mogelijke effecten op lange termijn incalculeren? Komen we dan nog tot actie, kunnen we de wereld dan nog veranderen, zeker nu de tijd dringt? Ik weet het niet, maar misschien kunnen we beter het idee loslaten dat we de wereld moeten verbeteren. Je hebt niet ‘wij ‘ aan de ene kant en ‘de wereld’ die zonodig moet verbeterd worden aan de andere kant. Wij zijn een deel van de wereld. Misschien is de wereld dus het meest gebaat met mensen die zich verbonden voelen en van daaruit de juiste dingen doen. In hun eigen leven, in hun eigen omgeving.
Wat kan ik doen om de wereld rechtvaardiger, duurzamer en veiliger te maken? Zou dat geen goede vraag zijn voor een debat op de Gentse Feesten?