Het jaar waarin de weg vooruit nog niet werd ingeslagen

Het jaar waarin de ontwikkelingslanden een goeie crisis meemaakten

De financiële crisis heeft versterkt wat al bezig was: de opkomende landen groeien sneller dan de rijke landen. Zo wordt de kloof tussen arme en rijke landen wat kleiner. En blijkt het Westen uiteindelijk het slachtoffer te zijn geworden van zijn wat dogmatische geloof in vrije markten en in de goedheid van de vrije bankier. De ontwikkelingslanden zijn daar minder in meegegaan, zitten daardoor niet met de gigantische schulden die veel rijke landen wel hebben overgehouden aan de crisis en herpakken zich dus sneller. Zelfs heel wat Afrikaanse landen staat met de te verwachten jaren van hoge grondstoffenprijzen een fameus cadeau te wachten. Vraag is of ze het weten te benutten.

Het jaar van het onvermogen om mondiale problemen echt aan te pakken

Globalisering is niet het wondermiddel gebleken waarvoor het in de jaren  negentig doorging. In het hart van de wereldeconomie zijn grote onevenwichten geslopen. Sparende/Exporterende landen als Japan en China financieren consumerende/importerende landen zoals de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Dat is onhoudbaar. Dat heeft geleid tot de financiële crisis: stromen spotgoedkoop Chinees spaargeld maakten mee de financiële gekte in de VS mogelijk.

Dat alles leidt nog steeds tot oplopende spanningen. De VS willen dat China zijn munt opwaardeert, zodat Chinese producten duurder worden, en China meer relatief goedkoper geworden Amerikaanse producten kan kopen. Om dat doel te bereiken drukken de VS dollars bij: dat drukt immers de waarde van de dollar, en de rente op langlopende kredieten, wat dan weer de economie kan stimuleren en de werkloosheid verminderen.

China geeft niet toe aan die druk en weigert zijn munt te herwaarderen: het land vreest dat daardoor veel fabrieken zullen moeten sluiten, en dat dit het begin van het einde van het Chinese groeiwonder wordt. Ze verwijzen daarbij gaarne naar Japan dat in 1985, ook onder Amerikaanse druk, de yen sterk opwaardeerde, en sindsdien eigenlijk nooit meer dezelfde economische slagkracht heeft gehad.

De spanningen lopen op. In de VS roept het parlement op tot protectionistische maatregelen tegenover China. Voorlopig gaat de regering daar niet op in. Toch gelooft de meerderheid van de Amerikanen al een tijd niet meer dat ze beter worden van vrijhandel: daarvoor hebben ze voor hun gevoel teveel goedbetaalde banen naar het buitenland zien vertrekken. Japan ondernam eveneens pogingen om zijn munt in waarde te laten zakken. Ook opkomende landen als Brazilië en Thailand proberen met meer kapitaalcontroles de opwaardering van hun munt enigszins onder controle te houden. Het is in die context dat de minister van financiën van Brazilië, Guido Manteja, het woord ‘muntoorlogen’ in de mond nam. Toen de G20 van leidende economieën in Seoel bijeenkwam begin november, bleek ze niet in staat om stappen te zetten om dit probleem aan te pakken.

Ook toen de wereld in Cancun bijeenkwam, om een ander mondiaal probleem – de klimaatverandering – aan te pakken, bleken ze, net als in Kopenhagen vorig jaar, niet in staat om de beslissingen te nemen die de uitstoot van broeikasgassen echt zullen verminderen.  

Het jaar dat de financiële crisis vertaald werd in meer armoede in de rijke landen

Om de banken te redden, hebben veel Westerse staten zich diep in de schulden gestoken. Diezelfde banken namen vervolgens de staten met de hoogste schulden onder vuur op de financiële markten. Daardoor werden landen verplicht grote besparingen te doen, besparingen die nu zullen raken aan de inkomens van gewone mensen. In Groot-Brittanniê wordt het hoger onderwijs goeddeels geprivatiseerd. Europa staat voor belangrijke keuzes.

Het jaar van het Duitse model

Of hoe competitiviteit in de wereldeconomie, en relatief lage werkloosheidscijfers in de belangrijkste economie van de Europese Unie gepaard zijn gegaan met een zekere Amerikanisering van het land.  Werkende armen, miljoenen mensen die werken aan minder dan 5 euro per uur. Legaal. En hoe dit Duitse model nu ook bij ons wordt voorgesteld als het na te volgen model.

Het jaar waarin de weg vooruit nog niet echt werd ingeslagen

Eigenlijk is een betere verdeling van het inkomen zowel in de opkomende landen, als in de VS een voorwaarde om tot een stabieler en een menselijker economie te komen.

In China gaat een email rond waarin wordt berekend dat een doorsnee Chinese boer meer dan 1000 jaar zou moeten werken om een flat in Beijing te kunnen kopen. Hij zou moeten beginnen werken van in de Tangdynastie die eindigde in het jaar 907. Een arbeider die 150 euro per maand verdient, is al veel beter af: hij kan volstaan met te beginnen werken halverwege de negentiende eeuw. De mail verraadt de onwaarschijnlijke kloof tussen arm en rijk die in China ondertussen is gegroeid.

China onderneemt wel pogingen om daaraan te verhelpen met een nieuwe arbeidscontractenwet, en de opbouw van de sociale zekerheid, maar het gaat allemaal erg traag. Te traag voor vele Chinezen, en te traag om het onhoudbare onevenwicht in het hart van de wereldeconomie recht te trekken (zie hoger). Immers, om China’s afhankelijkheid van export af te bouwen, moet de Chinese werker ook kunnen kopen wat hij zelf maakt.

India worstelt met hetzelfde probleem: veel groei maar die groei is niet in staat om het gigantische aantal ondervoede mensen in het land te verminderen, zo blijkt uit een recent onderzoek.

Dit is geen louter Indisch verschijnsel: ondanks alle groei van de voorbije 10 jaar neemt het aantal ondervoede mensen in de wereld sinds 2008 opnieuw toe.

Brazilië deed onder president Lula pogingen om van zijn wereldtitel inkomensongelijkheid af te geraken: de gini-coëfficiënt daalde er van 0.6 naar 0.53. De verhoging van de minimumlonen en de invoering van kinderbijslagen heeft daar veel mee te maken.

Een betere verdeling van de rijkdom, en dus de creatie van meer koopkracht in het Zuiden, is de redding van de wereldeconomie, maar dat veronderstelt wellicht dat de armere lagen van de bevolking voldoende macht verwerven om de stappen af te dwingen die lijden tot een betere herverdeling van de rijkdom: sterkere basisbewegingen, en vakbonden, die in staat zijn de politiek te beïnvloeden.

Zelfs in de VS droeg de extreme inkomensongelijkheid bij tot het ontstaan van de crisis. Dat heeft Raghuram Rajan ,voormalig hoofdeconomist bij het IMF, overtuigend aangetoond in zijn boek Fault Lines. Omdat zo vele mensen aan de onderkant van de inkomenscurve al drie decennia niet meer genieten van de welvaartsgroei, en ze met hun inkomen amper nog deel kunnen hebben aan de zogenaamde Amerikaanse droom, kozen politici voor de makkelijke oplossing: laat hen krediet eten. Dat ging goed tot de onbetaalbare leningen niet langer te verbergen waren door de “magiërs” van de financiële sector, en tot de huizenprijzen begonnen te dalen.

Tijd voor meer inkomensgelijkheid dus. Dat vinden de rijken blijkbaar ook want ze beginnen hun vermogen uit te delen.

Het jaar dat het wegschenken van de helft van hun vermogen aan liefdadigheid door de megarijken een trendje werd

Al 57 miljonairs hebben de oproep  “Giving Pledge” van  Microsoftbaas Bill Gates en Warren Buffet die al decennia ’s werelds succesvolste beleggingsfonds leidt, gevolgd om minstens de helft van hun vermogen weg te geven. Recent vervoegde ook de 26-jarige Facebookbaas Mark Zuckerberg de rangen van de vrijgevige miljardairs.