Het spook van Pinochet waart rond in Chili

Een Chileense rechter heeft geweigerd generaal Fernando Matthei te vervolgen voor de moord op generaal Alberto Bachelet kort na de coup die Pinochet aan de macht bracht. Hiermee verwerpt hij een aanvraag van mensenrechtenadvocaat Eduardo Contreras, die claimt dat nieuwe bewijzen Matthei zouden impliceren in de moord. De zaak had een sterke politieke weerklank. De twee voornaamste  presidentskandidaten van Chili zijn immers Evelyn Matthei en Michelle Bachelet – de dochters van het duo.

Een moord uit het verleden

Generaal Matthei en generaal Bachelet waren beiden officieren in het Chileense leger toen Salvador Allende in 1970 als eerste Marxistische president van Latijns Amerika verkozen werd. Op 11 september 1973 pleegde het leger, gesteund door de VS en geleid door generaal Pinochet, een coup en nam het de macht over van Allende. Hoewel de twee generaals voor de staatsgreep vrienden waren, bevonden ze zich nu in twee tegengestelde kampen. Bachelet bleef Allende trouw en weigerde het land te verlaten. Hij werd gearresteerd en vastgehouden in een militaire academie, waar hij ondervraagd en gemarteld werd. Een onderzoek eerder dit jaar maakte duidelijk dat de generaal ten gevolge van de maandenlange marteling stierf aan een hartaanval op 12 maart 1974.

Contreras meent dat Matthei schuld treft aan de dood van Bachelet. De bejaarde generaal bestuurde destijds immers de militaire academie waar Bachelet gemarteld werd. Hoewel Matthei vorig jaar al toegaf dat hij kennis had van mensenrechtenschendingen onder zijn hoede, stelt hij dat er niks was dat hij kon doen om deze te verhinderen. Over de marteling en dood van Bachelet claimt hij niks te weten – hij zou pas aanvoerder van de academie geworden zijn na de dood van Bachelet. Later zou hij nog een belangrijke rol aannemen in de junta die het land jarenlang bestuurde.

De dochter van Bachelet – voormalige president en huidige presidentskandidaat Michelle Bachelet – werd door de junta gearresteerd, samen met haar moeder. Ook zij werden gemarteld, maar konden het land uiteindelijk ontvluchten. Ze keerde echter terug naar het land. Zestien jaar na het eind van het Pinochet regime, raakte ze verkozen als president van Chili. Deze functie behield ze tot 2010, waarna ze de VN-vrouwenorganisatie bestuurde.

De presidentsverkiezingen

Dit jaar is Bachelet echter weer kandidaat in de presidentsverkiezingen van november. Zo komt ze oog in oog te staan met Matthei’s dochter, Evelyn Matthei. Bachelet komt op voor de centrum-linkse Nieuwe Meerderheid coalitie, Matthei voor de rechtse Coalitie voor Verandering. Matthei neemt de plaats in van Pablo Longuira – die zelf een hechte band had met Pinochet en zijn kandidatuur opgaf door een depressie.

De link met Pinochet ligt nog steeds gevoelig. Zo hekelde Lorena Pizarro, de voorzitster van een vereniging van familieleden van de slachtoffers van het Pinochet regime, dat Matthei ‘zeventien jaar fascistische teistering van het land’ vertegenwoordigt. “Ze is niet enkel de dochter van generaal Matthei. Ze maakt ook deel uit van die militante groep.” Toch is Pinochet overal in de samenleving aanwezig. “Pinochet is de vader van het huidige economische en institutionele systeem. Hoewel het neoliberale model nu een sociaal markmodel geworden is, staat dit model op fundamenten, gelegd door Pinochet,” zegt analist Patricio Navia. Ook de huidige grondwet – hoewel deze al vele malen aangepast sinds de overgang naar de democratie in 1990 – blijft gebaseerd op de grondwet van 1980. Geen enkele president – ook Bachelet niet – heeft zich fundamenteel afgekeerd van de erfenis van de in 2006 gestorven Pinochet.

Een nieuw hoofdstuk

Met deze verkiezingen komt hier verandering in. Eén van de belangrijkste punten van de campagne van Bachelet is een grondwethervorming. “De grondwet heeft een onwettige oorsprong. Zelfs met alle hervormingen is de grondwet nog niet aanvaardbaar voor iedereen,” aldus Bachelet. “Een democratische grondwet is noodzakelijk in dit nieuwe hoofdstuk in de Chileense geschiedenis.” De grondwet van Pinochet heeft een reeks ingebouwde drempels die radicale verandering onmogelijk maken – hetgeen het door Pinochet uitgestippelde pad verlaten bijzonder moeilijk maakt. Volgens analisten moet deze focus het niet enkel mogelijk maken het systeem van Pinochet te verlaten, het moet ook de aandacht vestigen op het Pinochettijdperk – en dus op het verleden van de kandidaten.

Aanhangers van Pinochet hebben nog steeds enige invloed in de Chileense maatschappij. Maandag werd een onderzoek naar honderden overzeese bankrekeningen van Pinochet beëindigd. De reeds overleden dictator werd ervan beschuldigd met de hulp van zijn familie miljoenen – verkregen door fraude en illegale wapendeals – verzameld te hebben op deze rekeningen. Een rechter besloot dat er geen bewijs was van de oorsprong van het geld, noch dat de familie enige schuld trof. Zes militairen worden wel nog steeds beschuldigd van verduistering.

Desondanks is er weinig teken van kwaad bloed tussen de kandidates. Voor de coup waren de twee generaals vrienden en ook na de coup bleven de twee families vriendelijke banden onderhouden.