'Het westerse project voor Irak is mislukt"

Het boek stelt dat de oorlog tegen Irak de bedoeling had om het land op te breken.
Hana Al Bayaty: Ik denk dat het opzet om Irak te breken al teruggaat naar 1990 en de sancties tegen mijn land. Die sancties waren bedoeld om het land stuk te maken, maar aangezien dat niet meteen lukte,  hebben ze beslist het land te bezetten. Maar het is geen proces dat in 2003 begonnen is. De preferentiële behandeling van het [Koerdische] noorden in de jaren negentig was al een poging tot scheiding van het land. De bezetting had puur de bedoeling de staatsinstellingen uit elkaar te halen. Het was de bedoeling om de staat te vernietingen. De bezetting heeft daarvoor het sektarisme geïntroduceerd. De Irakezen zelf identificeerden zichzelf niet als sjiieten of soennieten, maar eerder als nationalisten, communisten of eventueel islamisten. Zelfs de Baath-partij van Saddam Hoessein was niet sektarisch –we kunnen het over allerlei zaken hebben die fout waren aan het Baath-regime, maar sektarisme hoort daar niet bij. We stelden bijvoorbeeld vast dat 58 procent van de Baath partij bestond uit sjiieten.
Voor de invasie was Irak een bondgenoot van het Westen. Waarom dan de invasie?
Hana Al Bayaty: Er zijn meerdere redenen. Het idee om Irak en al de Arabische landen te onderwerpen, kwam er omdat deze landen dan geen bedreiging meer zouden vormen voor Israël. Irak was zeer rijk en het is altijd al een kruispunt geweest tussen Europa en China of tussen Turkije en de Golf of tussen Iran en Egypte. En als je die communicatie, die al heel lang plaats vindt in Irak, beheerst, heb je een grote invloed op de hele wereldmarkt. En Amerika wou deze macht hebben. Dus het was logisch om bij Irak te beginnen. Het tweede punt is dat Irak een welvarend land was. Het had toen misschien de meeste kans om democratisch te worden.
Van die mogelijkheid was onder Saddam Hoessein toch niet veel te merken?
Hana Al Bayaty: Er was een hele grote middenklasse die zeer goed opgeleid was. De regering nationaliseerde de olie, ze investeerde in onderwijs en gezondheid, en had een sterk leger,.. Ze hadden alles om een leidende kracht te zijn in de Arabische wereld. Er zou sowieso een overgang zijn geweest. We kwamen uit de Koude Oorlog en bepaalde leiders namen enkele democratische principes over. De rol van vrouwen was bijvoorbeeld verbeterd en ze waren het meest vrij in de regio. Dé misdaad van Irak was de mationalisering van de olie. En dat is waarom het Westen Irak kapot gemaakt heeft. Het heeft niets te maken met Sadam Hoessein.
Toen Saddam aan de macht kwam was er veel sympathie voor de Baath partij, vooral omdat de communistische partij in Irak toen luisterde naar de Sovjet-Unie en daarom Israël erkende. De mensen voelden dat aan als verraad. Het is dus de fout van de linkse partijen, het had er niets mee te maken of je pro-Amerika was of niet.
Saddam heeft zelf wel deel aan  de achteruitgang van Irak?
Hana Al Bayaty: Het begon met de zuiveringen die Saddam doorvoerde in de eigen partij. En uiteraard is er Koeweit. Onlangs erkende het orthodoxe deel van de Baath-partij dat de inval in Koeweit een vergissing geweest was. Over de oorlog tegen Iran (1980-1988) zijn de meningen nog verdeeld. Iran en Irak zijn voortdurend in een conflict geweest in de geschiedenis. Er was namelijk een probleem met het expansionistische karakter van de Islamitische Revolutie in Iran, die de soevereiniteit van staten niet erkende. Dat was een heel destabliserende factor in een land met zoveel sjiitische bewoners als Irak. Maar Irak is zo seculair dat de Irakese sjiieten acht jaar lang vochten tegen Iran. Ook tijdens de verkiezingen van de voorbije jaren tonen de Irakezen dat ze heel seculier zijn.
Maar er waren wel degelijk tegenstellingen tussen Koerden en Arabieren, de inwoners van Zuid-Irak en de machtselites rond Saddam Hoessein…
Hana Al Bayaty: In het noorden van Irak trainden de westerse machten in de jaren negentig milities die ze wilden inzetten bij de invasie in Zuid-Irak. Men hoopte op een pro-westerse volksopstand, maar hielden geen rekening met de lange geschiedenis van nationale disputen die de uiteindelijke eenheid niet bedreigt. Je kan Irak niet vergelijken met Joegoslavië dat altijd al een federale staat was, terwijl Irak van oudsher een unitaire staat is. Misschien is er wel behoefte aan meer lokale democratie of decentralisatie.
Irak bestaat uit verschillende beschavingen, het is een heel oude maatschappij met vele legen en veel diversiteit. De milities die het geweld geïntalleerd hebben na de bezetting willen precies alles stuk wat de Irakezen bijeen brengt. Ze vernietingen al de symbolen, en doden de hoogopgeleide mensen. De Amerikanen hebben het nationale leger ontbonden en wilden een nieuw leger opbouwen op basis van de milities -ook geloven die niet in een eengemaakt Irak. Zij geloven in confederalisme of een soort autonomie, maar er is niemand die het idee van Irak kan vertegenwoordigen.
De opdeling van Irak is er in elk geval niet gekomen. Missie mislukt voor de Verenigde Staten?
Hana Al Bayaty: Ik denk niet dat ze in elk geval nooit zo veel tegenstand verwacht hadden. Het antwoord daarop was dan ook extreem gewelddadig, met als voorlopig eindresultaat twee miljoen doden en vijf miljoen vluchtelingen. Als het doel was om de olie opnieuw te privatiseren, dan is dat mislukt. Als het doel was van Irak een zwakke federatie te maken, dan is dat ook mislukt. De westerse media denken dat de toiestand in Irak nu gestabiliseerd is, maar dat klopt niet. De strategische overweging om de strijd tegen de bezetting en de huidige regering op een laag pitje te zetten, had alleen te maken met de timing van de Amerikaanse verkiezingen: tijdens de laatste maanden van Bush en de eerste maanden van Obama had het geen zin om stijders op te offeren, aangezien het toch niet tot een beleidsverandering kon leiden.
Is het verzet Irakees? Hoe sterk is het buitenlandse element in het geheel?
Hana Al Bayaty: Het “buitenlandse element” is belachelijk. Zelfs het Amerikaanse leger zegt dat het maar over twee procent van de strijders gaat. In Afghanistan is dat hetzelfde. De internationale solidarititeit heeft spijtig genoeg weinig rol gespeeld in de weerstand.
Twintig jaar na de eerste Golfoorlog en zeven jaar na de inval van de Amerikaans-Britse troepen moet er toch weer toekomst gemaakt worden. Hoe ziet die eruit?
Hana Al Bayaty: We kunnen maar vooruit als de bezetting helemaal stopt en alle buitenlandse troepen vertrekken. En als de huidige regering vervangen wordt door een overgangsregering die eerlijke en vrije verkiezingen voorbereidt. De basis van die overgangsregering moet gevormd worden door het huidige verzet, al is er ruimte voor andere nationalisten. Het verzet heeft bij de recente verkiezingen bijvoorbeeld steun gegeven aan de coalitie rond Ayad Allawi. Dat toont alvast dat niet alles en iedereen uit de harde kern van het verzet moet komen.
Daarnaast hebben we dringend nood aan goede en stabiele relaties met de buurlanden, want vandaag dreigen de bemoeienissen van de buurlanden Irak in een echte burgeroorlog te storten. Zowel Iran, Turkije als Saoedi-Arabië spelen met vuur. En dat hebben we in Irak echt niet meer nodig.
Lees ook de opinie van filosoof Lieven De Cauter: ‘De vernietiging van Irak’