Historisch eilandenconflict verstoort Russisch-Japanse betrekkingen

De Koerilen zijn als sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog een pijnpunt voor de diplomatieke relaties tussen Japan en Rusland. Het grote deel van de archipel is Russisch grondgebied, maar het eigendom van de vier meest zuidelijke eilanden - Iturup, Kunashir, Shikotan en Khabomai - wordt steevast betwist. De conferentie van Yalta bepaalde dat de Koerilen na de overwinning op Japan eigendom zouden worden van het toenmalige Sovjet-Unie. Voor Japan maken deze vier eilanden echter geen deel uit van de archipel, maar worden ze aangeduid als “de Noordelijke Territoria”. Door deze betwisting hebben Rusland en Japan nog steeds geen vredesverdrag na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog getekend.

Provocaties

In november 2010 bracht president Medvedev een bezoek aan het eiland Kunashir, een symbolische verklaring van Rusland’s soevereiniteit over de eilanden. Het was de eerste keer in de geschiedenis dat een Russisch of Sovjet staatsleider dit betwiste eiland bezocht. Japan beschouwt elk bezoek van hoge Russische staatsbeambten aan de eilanden als onaanvaardbaar.

Toenmalig Japans premier Naoto Kan noemde Medvedev’s bezoek een “onvergefelijke grofheid”. Sinds eind vorig jaar laaien de gemoederen over deze archipel dan ook hoog op. In februari onteerden een aantal Japanse demonstranten de Russische vlag voor de Russische amabassade in Tokio. In dezelfde maand protesteerde pro-Kremlin jongeren voor de Japanse ambassade in Moskou tegen het bezoek van toenmalige Japans minister van Buitenlandse Zaken Seiji Maehara.

Het bezoek van het hoofd van de Russische Veiligheidsraad, Nikolay Patrushev, eind vorige week aan het eiland Kunashir, werd eveneens koud onthaald. De oefeningen van twee Russische gevechtsvliegtuigen nabij het Japanse vasteland vorige donderdag, beschouwt de Japanse minister van Buitenlandse Zaken, Koichiro Gemba, als een provocatie. Rusland benadrukt echter dat deze patrouillering geen enkele bedreiging vormt voor Japan en dat ze volledig conform de internationale rechtsregels zijn, aangezien ze in neutrale wateren zijn uitgevoerd. Bovendien was Japan op de hoogte, zegt Rusland.

Geostrategische en economische waarde

Rusland blijft benadrukken dat het de legitieme soevereiniteit over de vier eilanden uitoefent, zoals bepaald op de conferentie van Yalta. Aan de grond van de betwisting ligt ede vraag welke eilanden juist bij de archipel van de Koerilen behoort. Maar er zijn ook geostrategische en economische redenen waarom deze schijnbaar onbelangrijke eilanden – ze zijn ver afgelegen en hebben slechts 30.000 inwoners - een onoplosbaar twistpunt vormen.

Beide landen zijn uit op hun potentieel aan geothermische energie en de lucratieve visserij. Rusland heeft zelfs plannen om er een  toeristische industrie uit te bouwen en de hele ontwikkeling van de eilanden te stimuleren. De regionale minister van Ontwikkeling, Victor Basargin, heeft besloten niet minder dan 32 miljard roebel (1 miljard dollar) te pompen in de uitbouw van wegen, huizen en luchthavens. Bovendien wil Medvedev van deze eilanden een plaats maken met veel economische voordelen, om zo buitenlandse investeerders aan te trekken.

Slaan en zalven

Rusland rolt sinds kort met zijn spierballen op de archipel. De Russische president kondigde in februari dit jaar de militaire uitbouw op de eilanden aan om, zo zegt hij, de veiligheid van de regio te kunnen garanderen. In mei bevestigde generaal Nikolai Makarov onder andere de verder uitbouw en modernisering van de legerbasissen op de eilanden Kunashir en Iturup. De eilanden zouden worden voorzien van de nieuwste militaire snufjes, zoals Mil Mi-28N Night Hunter gevechtshelikopters en Tor-M2 luchtraketten. Daarnaast zouden nieuwe amfibie gevechtsschepen rond de eilanden gaan patrouilleren.

Ondanks het grensgeschil blijft Japan een belangrijke handelspartner voor Rusland, zeker wanneer het de ontwikkeling van het Russische verre oosten betreft. Japan heeft immers veel geïnvesteerd in de ontginning van de natuurlijke rijkdommen van Siberië de voorbije vijftien jaar. De vice-premier Igor Shuvalov verzocht vorige week nog Japanse bedrijven hun investeringen in Rusland niet stil te zetten en de politieke onenigheid niet te linken aan de handelsrelaties. Dit zei hij op de vooravond van het vijfde Pacific Economic Congress dat plaatsvindt in Vladivostok.

Er is overigens een kleine hoop dat het conflict misschien in de komende jaren opgelost zou kunnen geraken. De nieuwe Japanse premier Yosihiko Noda liet al weten dat hij bereid is te zoeken naar een oplossing voor het territoriale dispuut. Bovendien wordt er in december 2011 werkt gemaakt van een commissie met vooraanstaande Russische en Japanse historici om de heikele kwesties van het vredesverdrag en het territoriale dispuut op te lossen. De vraag blijft of zij hun verschillende interpretaties van de geschiedenis zullen kunnen verzoenen.