Homobeweging Azerbeidzjan uit de kast na zelfmoord

Isa Shakhmarly, het hoofd van de organisatie Vrij LGBT, maakte op 22 januari een eind aan zijn leven. Hij hing zichzelf op aan een regenboogvlag in zijn appartement in Bakoe. Hij was twintig jaar oud. In een achtergelaten briefje legde hij uit dat hij de houding van de maatschappij in zijn land niet meer aankon. “Deze wereld is niet in staat mijn kleuren te bevatten”, schreef hij.

Tot op heden was de homorechtenbeweging in het sociaal conservatieve Azerbeidzjan in het openbaar niet erg actief. Maar de dood van Shakhmarly heeft daar verandering in gebracht. Vijf dagen na zijn dood kondigden meer dan twintig activisten aan dat ze handtekeningen gaan verzamelen voor nieuwe wetgeving ter bescherming van seksuele minderheden, dat ze campagne gaan voeren en een hotline willen opzetten voor psychologische hulp. Ze riepen 22 januari uit tot “Dag van Trots in de LGBT-gemeenschap van Azerbeidzjan”.

Raad van Europa

De activisten beginnen bewust met hun campagne vlak voordat het land in mei voorzitter wordt van de Raad van Europa. De rapporteur van LGBT-rechten in de Raad, Robert Bedron, sprak op 24 januari zijn zorgen uit over de zelfmoord.

Sinds 2000 is homoseksualiteit niet meer strafbaar in het land en gelijke berechting van iedereen staat in de grondwet. Maar de bevolking van Azerbeidzjan is grotendeels niet gediend van openbaar vertoon van relaties van mensen van hetzelfde geslacht. Homobars bestaan niet. Het risico bestaat dat campagnes uitlopen op harde confrontaties, zoals ook in buurland Georgië is gebeurd.

“We worden niet geaccepteerd door de maatschappij”, zegt Javid Nabiyev, een vriend van Shakhmarly en de leider van Nefes (Adem), een LGBT-organisatie. “Niet door ouders, familieleden, buren, klasgenoten, enzovoorts. Sommige mensen vermijden ons, anderen zijn openlijk intolerant.”

Volgens Shakhmarly’s vrienden leefde de jonge man alleen, wat ongebruikelijk is in de collectieve cultuur van Azerbeidzjan. Zijn familie accepteerde zijn homoseksualiteit niet.

Attitude

Een parlementariër, die niet bij naam genoemd wil worden, gelooft niet dat nieuwe wetgeving praktisch effect zou hebben. “De wet kan de attitude van mensen niet veranderen. Daar is beter onderwijs voor nodig.” Volgens hem is de wetgeving al in lijn met de standaarden van de Raad van Europa, zegt hij. “Een nieuwe wet is niet nodig.”

Ook de LGBT-gemeenschap richt haar pijlen meer op de maatschappij, maar dat neemt niet weg dat de regering ook kritiek krijgt. Zo is nog geen enkele homorechtenorganisatie officieel geregistreerd. En de politie neemt klachten over discriminatie niet altijd serieus, zegt Gulnara Azimzade van Vrij LGBT. Naar de politie gaan als je wordt lastiggevallen is vaak zinloos, zegt ze, “omdat de houding van de politie vaak vernederend is”.

Het nieuws over de zelfmoord leidde overwegend tot sympathieke reacties, hoewel de stemming online een stuk agressiever was, vooral van de kant van mensen die hun moslimgeloof benadrukten. De begrafenis vond plaats in een conservatieve buitenwijk van Bakoe, waar sommige mensen stenen gooiden naar de aanwezigen en hun auto’s uit protest tegen het begraven van een homo op hun begraafplaats. De begrafenis kon pas plaatsvinden nadat een lokale mullah had verklaard dat iemands verleden geen invloed mag hebben op zijn begrafenis.