'Ik kan me nu beter identificeren met de Palestijnen'

Ajami is het resultaat van de samenwerking tussen de Palestijnse Scandar Copti en de Israëlische Yaron Shani, en draait sinds kort in de Belgische filmzalen. MO* sprak met de Israëlische helft van het Palestijns-Israëlisch regisseursduo.
Ajami is een werk van lange adem geweest. Hoe is het idee voor de film ontstaan?
Yaron Shani: Toen ik op het einde van de jaren negentig aan de filmschool van Tel Aviv studeerde, wou ik een echte misdaadthriller schrijven, compleet met drugdealers en agenten. Maar ik wou er ook iets aan toevoegen, ik wou de kijker de problematiek vanuit meerdere perspectieven laten zien.
Wanneer je de film ziet, kijk je, aanvankelijk dan, door de ogen van één personage, dat iets zeer intens en dramatisch beleeft. Maar een echt verhaal gaat uiteraard over verschillende personen, met verschillende problemen, met heel diverse emoties, met heel eigen dromen. Dat wou ik ook kunnen laten zien. Later in de film zie je dan die scènes van in het begin terug, maar dan vanuit een andere hoek. Je kijkt niet langer door de ogen van die ene persoon, waarmee je je in het begin identificeerde, maar je ziet nu ook de andere facetten. En daardoor kan je het verhaal begrijpen zoals het in de realiteit is.
Ajami is een stad met echte mensen, met heel uiteenlopende karakters. Het is een stad met echte criminaliteit en zeer diverse bevolkingsgroepen. Door die veelzijdigheid in beeld te brengen, leun je dichter aan bij de realiteit, dat maakt de film interessant en relevant.
U hebt ook enkel gewerkt met niet-professionele acteurs, die bovendien het filmscript niet in handen kregen. Vanwaar die werkwijze?
Reeds als filmstudent voelde ik de traditionele manier van films maken, waarbij je van begin tot einde alles controleert, als zeer artificieel aan. Ik wou iets ‘echt’ maken.
De bedoeling was om de acteurs de situatie te laten beleven, en ze spontaan te laten reageren. Daarvoor moesten Scandar en ik op zoek gaan naar de levende versie van ons papieren personage. Dat is een intensief en tijdsrovend proces, maar ik wou vermijden dat de acteurs ingestudeerde reacties brachten. Je moet de acteurs goed kennen, en dan kan je inschatten hoe die persoon in een specifieke context exact –zoals voorzien in het script- zal reageren.
Uiteindelijk hebben we zo’n tien maanden met de acteurs samengewerkt. Alles werd ook chronologisch gefilmd, zodat de acteurs alles echt beleefden. Daardoor wordt het voor hen ook een psychologisch proces. Wat je in de film dus ziet, is mensen die echte emoties tonen, maar in een gecontroleerde context. Een samenspel van fictie en non-fictie.
Moet je dan niet vaak bijsturen?
Nee, wat we wel moesten doen, is er telkens voor zorgen dat de acteur de juiste gemoedsstemming had. Hun reactie liep altijd, toch zeker op het basisniveau, gelijk met het door ons uitgeschreven script. Maar wat daaruit voortkwam was altijd interessanter en verrassender dan wij hadden voorzien. Het was beter, want het was echt. Zelfs voor ons, in de montagekamer, voelde het fris aan.
Hoe krijg je al die mensen bijeen?
Daarvoor hebben we een groot project op poten gezet met workshops, zowel artistiek (improvisatie) als sociaal. We gingen naar scholen, clubs, maakten reclame op straat, en nodigden iedereen uit. En de mensen kwamen er op af, eerst wat wantrouwig maar eens de samenwerking van start ging, waren ze erg enthousiast en brachten ze vrienden en familie mee.
De film heb je samen met Scandar Copti geregisseerd, zelf een Palestijn van Ajami. Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?
Ik ontmoette hem op een filmfestival voor studenten, waarover ik de leiding had. Het was een documentaireproject waarbij we aan niet-professionele filmmakers vroegen een kortfilm te maken, Scandar was een ervan. We konden meteen goed met elkaar opschieten en ik zag dat hij creatief en getalenteerd was. Een samenwerking zag ik wel zitten, ik toonde hem het script voor wat later ‘Ajami’ zou worden, en hij stemde in.
Kan Ajami symbool staan voor de hele problematiek tussen Israëli’s en Palestijnen?
In zekere zin wel, want het toont zowel het raakpunt van verschillende gemeenschappen in Israël, als ook de duistere kant, wanneer segregatie gewelddadig kan worden.
Palestijnen in Israël hebben overal ongeveer hetzelfde probleem. Alleen is Ajami extremer omdat het een klein eilandje is met Arabieren, in een groot, joods, sociaal en economisch centrum. Ajami is een plaats waar heel diverse mensen en diverse bevolkingsgroepen (joden, christenen en moslims) met verschillende perspectieven samenkomen.
Ajami verandert nu zeer snel. Doordat de wijk in het centrum van het land en aan de kust ligt, zijn veel rijken geïnteresseerd. Ze willen er land kopen, en de Arabieren raken gefrustreerd omdat ze worden verdreven.
Heeft jouw werkwijze een persoonlijke invloed gehad op de acteurs, het zijn tenslotte ook echte joden, moslims en christenen?
Ja, maar pas na het zien van de hele film. Tijdens de workshops en het acteren kwamen ze enkel in aanraking met de eigen stukken. Het was zoals  in de realiteit: ze kenden enkel hun kant van het verhaal, enkel wat zij beleefden. Maar nadien, na het bekijken van de film, zagen ze het globale beeld.
En wat heeft het hele proces bij uzelf teweeggebracht?
In al die jaren verander je sowieso erg als persoon, maar na dit hele proces denk ik wel dat ik beter kan begrijpen hoe het is een Palestijn te zijn. Ergens wist ik het wel, theoretisch gezien althans, hoe dat moest zijn.  Ik wist dat het Palestijnse volk veel heeft meegemaakt, dat de stichting van Israël voor hen een nachtmerrie was, maar tussen weten en echt voelen is er een groot verschil. Ik denk dat ik mij nu beter kan identificeren met de Palestijnen.
 
De film is nu erg succesvol en heeft talrijke prijzen gewonnen (Amerikaanse Academy Award, Filmfestival van Gent, Oscarnominatie…) maar hoe reageerde men aanvankelijk op het concept?
Alle professionelen waren er radicaal tegen: acteurs, cameralui, producers, geldschieters … Zij hadden er moeite mee, omdat ze gewoon zijn alles tot in de details te kunnen plannen.
Maar de acteurs zelf, niet-professionelen, hadden er geen probleem mee, zij vonden het logisch.
En uw eigen omgeving, hoe reageerde die?
Mijn familie weet al heel lang dat ik altijd mijn eigen zin wil en zal doen. Het moeilijkste voor hen was toen ik zei dat ik films wou gaan maken. Ik was een zeer goede student, vooral in wiskunde en fysica, en ze dachten dat ik een dokter of wetenschapper of advocaat zou worden. Een ‘echt’ beroep, waarmee je kan geld verdienen voor je familie. Toen ik vertelde dat ik regisseur wou worden, was het voor hen niet simpel maar ze hebben het aanvaard.
Een film als Ajami lokt ongetwijfeld ook negatieve reacties uit, van waar kwamen die?
De meerderheid van de reacties waren zeer goed maar je hebt natuurlijk altijd wel tegenstanders, in elke groep van de bevolking. Mensen zijn vaak bezorgd hoe je hen en hun groep, portretteert. Hoe je Israëli’s toont, hoe je de politie afbeeldt, hoe je Arabieren in beeld brengt … Het is een kwestie van imago.
Als joodse Israëli is de Palestijns-Israëlische kwestie van groot belang voor u, maar hoe kan men, volgens u, een oplossing bereiken? Wat zijn hiervoor de voorwaarden?
Vertrouwen en hoop. Beide zijn dingen die de mensen hebben verloren, ze vertrouwen ‘de ander’ niet. Men gelooft niet dat een oplossing mogelijk is, want ‘de andere’ is de schuldige die niet te vertrouwen is. De mensen zijn gewoon verward. Als we tot een oplossing willen komen, moeten we teruggrijpen naar de basis: “We’re all human beings”.