IMF en Wereldbank als financiële sheriffs

Wat voor organisaties zijn dat?

John Vandaele: Tot nu toe hebben het IMF en de Wereldbank in belangrijke mate de liberalisering in het financiewezen ondersteund en gestimuleerd. Ik kan me niet herinneren dat ze heel sterk hebben aangedrongen op regels, en dat heeft natuurlijk ook te maken met het bestuur van die organisaties, wie zit daarin?
De Verenigde Staten hebben op alle belangrijke beslissingen een veto. Europa heeft weliswaar een derde van de stemmen, maar als ik daar dan de standpunten zag van de Belgische vertegenwoordiger van het IMF, willy Kiekens, vroeg ik me af of dat Belgische standpunten waren.

Geef eens een voorbeeld?

In een interview voor Knack zei hij me dat hij vond dat belastingen niet moesten herverdeeld worden. België is een van de landen waar het meest inkomens herverdeeld worden. Als een vertegenwoordiger die daar namens België zit dat zegt, dan vraag ik me af welke standpunten hij daar dan inneemt.
Dat is iemand die bij de Nationale Bank gewerkt heeft en nu in de bestuursraad van het IMF zit samen met 24 andere directeurs -België heeft daar een sterke positie. Dat zit zover van de democratie, de Belgische parlementairen zijn daar niet mee bezig en als ze er zouden mee bezig zijn worden ze niet herverkozen. Eigenlijk heeft hij min of meer carte blanche.

Waarom worden belastingparadijzen niet aangepakt, nochtans zijn die een oorzaak van ontzettend veel problemen?

Het staat toch een beetje haaks op de regerende ideologie daar. Als je kijkt naar de ministers van Financiën in de VS, die een grote invloed heeft, dan komt een groot deel daarvan rechtstreeks uit de banksector. Het is niet zo evident om, als je gisteren nog collega was onder bankiers, plots je collega’s al te strikte regels op te leggen.
Het IMF en de Wereldbank zijn twee instellingen die een zeer selectieve macht hebben: ze hebben alleen macht tegenover landen die hun geld nodig hebben, dat zijn dus een aantal ontwikkelingslanden. Eén van de grote problemen is het enorme onevenwicht tussen de VS en China.
In de oprichtingsakte van het IMF staat er in artikel 1: ‘Eén van de basistaken van het IMF is de duur en de omvang van macro-economische onevenwichten te beperken’. Dat betekent dat een land bijvoorbeeld jarenlang boven zijn stand leeft, of veel meer uitvoert dan het invoert. Dit moet het IMF beperken. Maar tegenover de VS en China kunnen ze alleen goeie raad geven, ze hebben daar geen invloed op. Dus als Van Rompuy zegt dat we een sherrif nodig hebben, is de vraag: welke macht zal die sherrif hebben?

Hoe worden de leiders van de Wereldbank benoemd?

De deal was: Europa krijgt de directeur van het IMF en de VS krijgen de Wereldbank. Maar dat is dus een regeling die de ontwikkelingslanden meer en meer in vraag in stellen. Er zijn geen criteria en wat zijn de voorwaarden? Er is niet eens een echte functie-omschrijving. En dat zijn dan de instellingen die transparantie gaan eisen, maar intern is er natuurlijk wel nog een klein probleempje van transparantie.
Er is ook geld nodig: China heeft veel geld. Maar als je China meer geld laat inbrengen, moet het ook meer stemmen krijgen, en daar krijg je dan een machtsverschuiving. Maar ik ben er zeker van dat als de grote ontwikkelingslanden meer stemmen krijgen, wordt de instelling minder dogmatisch. Je ziet bij de ontwikkelingslanden een heel groot pragmatisme: wat werkt en wat leidt er tot ontwikkeling? Dat is dus niet de visie van de VS: de markt, en niets dan de markt. Dat zijn zeer hybride systemen, niet ideologisch, niet puristisch. Als zij meer macht krijgen, zullen dat andere instellingen worden.

Er is wel een en ander aan het bewegen?

In de Wereldhandelsorganisatie (WTO) krijgt één land, één stem en niet één dollar, één stem. Stemmen moeten eigenlijk afhangen van bevolkingsaantallen. Ik wil dat wel, maar ik denk dat het nog iets te vroeg is. In de praktijk denk ik dat dat systeem nog niet zo slecht is. China, om maar één land te noemen met zijn 1,3 miljard inwoners, beschikt over allerlei mechanismen om die stem zwaarder te laten doorwegen.
Pragmatisch geredeneerd vind ik één land, één stem nog niet zo slecht, maar zelfs dan was het zo dat tot 1994 -het laatste wereldhandelsakkoord- ontwikkelingslanden moeite hadden om hun stem te laten gelden. Omdat ze niet samenwerken en omdat het WTO een heel technische organisatie. De taal die er gesproken wordt is heel moeilijk te verstaan, er zijn ongeveer 1200 vergaderingen per jaar, dat zijn er 4 per dag. Sommige van die ontwikkelingslanden hebben niet eens een ambassadeur in Genève. Als je daar niet bent, is het natuurlijk ook moeilijk om invloed uit te oefenen.
Dat is nu aan het evolueren omdat de ontwikkelingslanden samenwerken en de taal leren spreken. Het gevolg van die democratiseringsgolf is natuurlijk dat het moeilijker wordt om tot een akkoord te komen. Het is veel makkelijker om een akkoord te krijgen tussen de VS, Europa, Japan en Canada dan tussen 150 WTO-leden en dat zie je nu, maar dat vind ik op zich niet erg.

Zou het verkeerd zijn om nu te ageren tegen de wereldhandel?

Ik denk dat de mondialisering in groot gevaar is. Zelfs al voor de crisis was er een meerderheid tegen vrijhandel. Een van de redenen is: de gewone werkmens in de VS verdient nu 30% minder in reële koopkracht dan 30 jaar geleden. Die heeft het gevoel: ‘Al die vrijhandel is voor mij niet interessant.’
Ook in Europa is het draagvlak daarvoor aan het afnemen. Als je de mondialisering wil laten overleven, zal je ervoor moeten zorgen dat de vruchten eerlijker verdeeld worden, zoniet beland je in een spiraal van protectionistische maatregelen, die niet perse veel voordelen zullen opleveren. Als je dat wil voorkomen, moet die mondialisering rechtvaardiger worden.

Wat moet er nu gebeuren?

Het zal niet makkelijk zijn om eensgezindheid te doen ontstaan van wat er nu moet gebeuren. Rusland heeft al kritiek uitgeoefend op de VS omdat de VS de komende tien jaar een begrotingstekort van een triljoen dollar zal hebben. Als dat gebeurt, wordt al het geld naar de VS gezogen. 
Op korte termijn zal in veel gevallen de overheid de banken in handen moeten krijgen. Op lange termijn zullen de overheden aan de tekentafel moeten gaan zitten en de regels vastleggen: in de toekomst is er transparantie en zijn er geen belastinsgparadijzen meer.
HERBELUISTER HET GESPREK OP KLARA