India vreest machtsgreep multinationals op rijstmarkt

Amper twee jaar geleden lieten de Zwitserse landbouwgigant Syngenta en het Amerikaanse Myriad Genetics Inc. trots weten dat ze 99,5 procent van het genetisch materiaal van rijst in kaart hadden gebracht. Momenteel hebben multinationals volgens sommige bronnen al zo’n 900 rijstgenen gepatenteerd die de code dragen voor commercieel interessante eigenschappen als resistentie tegen droogte, verzilting, ziekten of onkruidverdelgers of hogere opbrengst of voedingswaarde. Het gaat om uiteenlopende multinationals, met aan het hoofd Du Pont in de Verenigde Staten.

Tijdens de komende drie jaar zal de meerderheid van de patenten op rijst in handen van dergelijke multinationals zijn en niet langer gedeeltelijk in die van universiteiten. In 2002 ging een verkoop van commerciële rechten op zo’n 19.000 plaatselijke rijstvariëteiten tussen de Indira Gandhi Universiteit in het Indiase Raipur en Syngenta op het laatste nippertje niet door, maar databanken onder publiek beheer zullen steeds sterker onder druk komen te staan, voorspelt Devinder Sharma. Hij is een Indiase landbouwwetenschapper en ex-journalist die zich specialiseerde in voedselzekerheid. Sharma was onder meer ‘Visiting Fellow’ aan het International Rice Research Institute op de Filipijnen en de Universiteit van Cambridge en geniet internationale bekendheid.

Sharma en andere critici vinden de patenten een grove schending van de rechten van de Aziatische boeren, die zich generaties lang inspanden om de huidige 140.000 rijstvariëteiten te kweken. De Rockefeller Foundation, de biodiversiteitconventie, de World Intellectual Property Organisation en zelfs de wereldvoedselorganisatie en het ontwikkelingsfonds van de Verenigde Naties zijn er niet in geslaagd om die boeren te beschermen, zegt Sharma.

Het ergste verraad komt volgens Sharma van de consultatieve groep voor internationaal landbouwonderzoek (CGIAR), die 16 internationale publieke landbouwinstellingen overkoepelt en de grootste databank van rijstzaden ter wereld beheert. Niet alleen moedigt CGIAR patentnemingen aan, ze liet ook toe dat Syngenta, het bedrijf met het patent op de omstreden genetisch gewijzigde ‘gouden rijst’, lid werd van de raad van bestuur en zo gratis toegang heeft tot de informatie die de groep beheert.

De bestaande wetgeving van de World Intellectual Property Organisation kon niet verhinderen dat de databank van CGIAR dient als basis voor de ontwikkeling van licht gewijzigde versies van bijvoorbeeld basmati- en jasmijnrijst. Concreet zijn er volgens de actiegroep ‘Gene Campaign’ bewijzen dat RiceTec, een bedrijf uit Texas, informatie uit een genendatabank van CGIAR gebruikte om een eigen versie van de befaamde Indiase aromatische basmatirijst te produceren. Een genenbank in het Amerikaanse Fort Collins zou daarbij als tussenpersoon hebben opgetreden. De Indiase regering gaf CGIAR in vertrouwen de genetische informatie van basmatirijst, maar moest met lede ogen toezien hoe RiceTec in de VS ‘Kasmati’ en ‘Texmati’ rijstvariëteiten kweekt en verkoopt, die volgens de reclame van het bedrijf ‘superieur zijn aan basmati. Experts beweren dat intussen driekwart van de rijst die de VS telen, ontwikkeld is met behulp van informatie uit de rijstdatabank van de CGIAR. India legde klacht neer bij het Amerikaanse Patentenbureau, maar verloor de zaak. Iets gelijkaardig gebeurde met de Thaise jasmijnrijst, waarvan RiceTec intussen ook een ‘jasmati’-versie op de markt brengt.

Het zijn trouwens niet alleen genen die gepatenteerd worden. Nestlé, de Zwitserse voedingsgigant, verwierf een patent op de traditionele Indiase bereidingsmethode van rijst. Het bedrijf kopieert de decenniaoude gewoonte om rijstkorrels vooraf te stomen en te drogen voor verbeterde smaak, textuur en opslag.

Samen met de internationale milieuorganisatie Friends of the Earth verzet Gene Campaign zich tegen een andere mogelijk dreiging. De organisaties slaan de handen in elkaar tegen het voorstel van de in Duitsland gevestigde multinational Bayer Crop Science AG. Die wil in ontwikkelingslanden een rijstvariëteit telen die door genetische manipulatie bestand is tegen een onkruidverdelger. De rijst zou dan naar Europa worden verscheept om er als veevoeder te dienen. Gene Campaign is bang voor kruisbesmetting tussen de genetisch gewijzigde rijst en conventionele rijst en voor mogelijk ontwrichtende effecten op de genetische integriteit van de rijkdom aan rijstvariëteiten. Volgens Chinees onderzoek is genetische uitwisseling tussen rijstsoorten mogelijk, en studies uit Latijns-Amerika zouden aangeven dat het gen voor resistentie tegen onkruidverdelgers gemakkelijk kruisen. Gene Campaign vraagt daarom een moratorium op de teelt van genetisch gewijzigde gewassen in gebieden waar die gewassen van oudsher en in grote diversiteit voorkomen.