Indianentalen sneuvelen massaal

In mei publiceert de Organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur van de Verenigde Naties (Unesco) een omvangrijke studie naar de talen in het Amazonegebied. Sommige van de talen worden nog maar door een paar mensen gesproken. De studie is bedoeld om de aandacht op het verdwijnen van talen te vestigen.

Volgens de Unesco kan de helft van de talen in de wereld binnen een paar generaties verdwenen zijn, als gevolg van marginalisatie door internet, culturele en economische druk en ontwikkeling van nieuwe technologie die om homogeniteit vraagt.

Inheemse talen in Latijns-Amerika als Kiliwua in Mexico, Ona en Puelche in Argentinië, Amanayé in Brazilië, Záparo in Ecuador en Mashco-Piro in Peru, hebben moeite om te overleven onder de sterke invloed van de westerse cultuur en de dominantie van talen als Spaans, Portugees en Engels in Latijns-Amerika. Veel indianentalen worden nog slechts gesproken door kleine groepen mensen, veelal ouderen.

De toekomst van talen als Quechua, Aymara, Guaraní, Maya en Náhuatl ziet er rooskleuriger uit. In totaal spreken meer dan tien miljoen mensen deze talen, en de regeringen in de regio steunen het behoud ervan met onderwijs en culturele en sociale programma’s.

Over de hele wereld worden ongeveer 7.000 talen gesproken. Elk jaar sterven er twintig uit. De Unesco, een organisatie die tot doel heeft culturele verscheidenheid te beschermen, ziet zelfs het verdwijnen van één enkele taal als een tragedie, omdat daarmee ook een unieke cultuur en een uniek wereldbeeld verloren gaat.

Niet iedereen denkt er zo over. Talen verdwijnen al sinds ze bestaan, zegt José Luis Moure, filoloog aan de Universiteit van Buenos Aires. Gustavo Solís, een Peruaanse linguïst en auteur van taalstudies over de Amazone-regio, ziet het verdwijnen van de talen wel als een verlies. De ene taal heeft niet meer waarde dan de andere. Als een taal verdwijnt, dan verdwijnt ook een unieke menselijke ervaring.

In sommige gevallen kunnen talen die dreigen te verdwijnen, weer gerevitaliseerd worden, zegt Solís. In Latijns-Amerika en het Caribische gebied gebeurt dat echter nauwelijks.

Toen de Europeanen in de vijftiende eeuw op het westelijk halfrond arriveerden, zorgde het kolonisatieproces ervoor dat veel talen verdwenen. Tegenwoordig vormt de westerse invloed de grootste bedreiging voor de inheemse talen, zegt Solís.

Fernando Nava, directeur van het Mexicaanse Nationale Instituut voor Inheemse Talen (Inali) zegt dat talen kunnen verdwijnen door een natuurlijk proces of door culturele druk en discriminatie. Dat laatste vinden veel overheden, belangengroepen en academici onacceptabel, omdat het te voorkomen is.

De studie van de Unesco die in mei verschijnt, wijst onder meer op de cultuur van geïsoleerde groepen in de Amazonejungle, die elk contact met de westerse wereld en haar vooruitgangsdenken mijden. Deze groepen, zoals de Tagaeri in Ecuador, de Ayoreo in Paraguay en de Korubo in Brazilië, tellen samen ongeveer 5.000 mensen.

Ik vrees dat zij hun cultuur niet lang meer in stand kunnen houden omdat de zogenoemde ontwikkeling deze mensen het recht ontneemt om zichzelf te zijn, zegt Rodolfo Stavenhagen, speciaal VN-rapporteur voor inheemse zaken.

Hoewel de lijst met talen en dialecten die in de wereld gesproken worden lang is, spreekt het merendeel van de 6,5 miljard mensen op aarde slechts een handvol talen, waaronder Chinees, Engels, Spaans en Hindi. (JS/PD)