Interview met Alexandra Flores: het klimaatprobleem, een kwestie van gerechtigheid

De regering Morales organiseert van 20 tot 22 april een Wereldconferentie van de Volkeren met de bedoeling een wereldwijd referendum over het klimaatthema tot stand te brengen. MO* ontmoette Alexandra Flores van de Fundación Solón, getuige voor Broederlijk Delen tijdens de vastencampagne over klimaatwijziging in Bolivia.
Hoe ervaren de Bolivianen de klimaatwijziging? 
Alexandra Flores: De vertrouwde signalen die de landbouwcycli markeren zijn helemaal verstoord en vooral watervoorziening wordt problematisch. Het regent niet meer, of juist heel veel. Sinds 1990 hebben we af te rekenen met een veel intenser El Niño-fenomeen, waardoor de schade veel groter is. Oogsten mislukken en de voedselzekerheid komt in het gedrang.
De boeren kunnen al die verliezen niet aan en stoppen met landbouw. Daarom denkt de regering er nu aan om een landbouwverzekering in te voeren om boeren weerbaarder te maken tegen de impact van de opwarming.
Maar de regering moet ook keuzes maken met het extra geld dat ze binnenkrijgt van de olie- en gasinkomsten: ze moet ondersteuning geven voor onderwijs en pensioenen, en nu ook voor de boeren. We stellen ook vast dat klimaat de interne en externe migratie versterkt.
Uw organisatie, Fundación Solón, en ook president Morales in Kopenhagen noemen de klimaatcrisis een beschavingscrisis. 
De klimaatcrisis raakt aan vele andere domeinen en zit heel diep verankerd in het huidige ontwikkelingsmodel en het specifieke economische systeem. Het kapitalisme geeft niet om Moeder Aarde en om alle systemen die samenleven op deze planeet. Alleen winstmaken telt. Die kritiek op het kapitalisme brengt ons bij de concepten van klimaatschuld en klimaatgerechtigheid.
Het zijn de rijke landen die de planeet vervuild hebben en de grootste verantwoordelijkheid dragen, maar die nooit hun eigen ontwikkelingsparadigma in vraag stellen of bedreigd willen zien. Wij vragen niet het recht om meer te mogen vervuilen. Wij willen wel een waardig en goed leven, vanuit een nieuw paradigma van respect voor de mensen.
Klinkt het niet wat te eenvoudig en te radicaal om te zeggen dat de schuld ligt bij het kapitalisme?
In Bolivia hebben we telkens in oktober een campagne “Octubre Azul”, Blauwe oktober, om onder de aandacht te brengen dat water niet kan geprivatiseerd worden, dat het een mensenrecht is. De campagne is het gevolg van de zogenaamde “wateroorlog” in 2000. De regering wilde toen het water in Cochabamba privatiseren en in handen geven van het bedrijf Aguas del Tunari, een zusterbedrijf van het Amerikaanse Bechtel.
We hebben toen met wegblokkades geprotesteerd en zijn er uiteindelijk in geslaagd Aguas del Tunari uit het land te zetten. De boodschap is in dit geval heel duidelijk: we kunnen niet leven zonder water. Zelfs een kind weet dat. Maar water in flessen, dat behandeld en in- en uitgevoerd wordt, wordt op een bepaald moment voor sommige groepen onbetaalbaar en dat is een onrecht.
Bolivia en Ecuador gaan gewoon door met grootschalige mijnbouw in handen van buitenlandse bedrijven.
Als een bedrijf jouw rechten schendt – het drinkwater vervuilt, of de lucht of de bodem- dan is dat een aanslag op je leven. Spijtig genoeg is het nog heel vaak zo dat het systeem ons ertoe dwingt om die aanslag toch te plegen. Als we die natuurlijke rijkdommen niet uitbaten, hebben we niets om te eten te geven aan de mensen.
Zestig tot zeventig procent van onze inkomsten komen uit petroleum en gas en mineralen. Als daar geen vraag naar was, zouden we die niet exploiteren. Vandaar dat president Correa in Ecuador aan de internationale gemeenschap geld vraagt, in ruil voor de beslissing om de petroleum in de ondergrond te laten. Het is een kwestie van waarden.
Welke waarde hechten we aan het water, de lucht, de grond? Eigenlijk zijn die onbetaalbaar, hoeveel geld we er ook tegenover stellen. Maar de markt, en ook de gesprekken in Kopenhagen, worden gedomineerd door de mercantiele logica van de grote bedrijven. 
Jullie organiseerden ook een Klimaattribunaal in Bolivia.
Zo’n tribunaal heeft vooral de bedoeling om te sensibiliseren. We brachten daarin zeven gevallen naar voor van klimaatslachtoffers, ten gevolge van de directe of indirecte impact van de praktijken van landen of bedrijven. De Wereldbank heeft een instantie om geschillen te berechten, de CIADI. In 2002 werd Bolivia aangeklaagd bij de CIADI omdat de regering –onder druk van de volksprotesten- het contract met Aguas del Tunari - Bechtel had afgebroken.
Als staten kunnen aangeklaagd worden omdat ze de belangen van bedrijven schaden, waarom kunnen we dan geen bedrijven aanklagen die de belangen van de mensen en de planeet schaden? Vanuit die redenering hebben we zo’n klimaattribunaal opgezet.
Blijven jullie nog geloven in de VN-aanpak van het klimaatprobleem?
Toch wel, omdat dit het enige forum is waarin de verschillende staten met elkaar overleggen.
We zien ook dat er binnen de VN mensen zijn die echt aan vernieuwing willen werken, zoals Miguel d’Escoto (nvdr: priester, vorig voorzitter van de Algemene Vergadering van de VN en ex-minister van de Sandinistische regering in Nicaragua) of mensen als Leonardo Boff (nvdr: Braziliaanse bevrijdingstheoloog). Maar ook in de VN Veiligheidsraad bijvoorbeeld zijn het de rijke landen die domineren.
Vandaar dat Evo Morales in Kopenhagen een oproep lanceerde voor een ontmoeting voor ‘een conferentie van de volkeren’ in april in Cochabamba. Tal van netwerken uit de civiele samenleving in Latijns-Amerika maar ook in de andere continenten, werken actief aan het creëren van alternatieven, om de VN onder druk te zetten. Voor april verwachten we vijftienduizend mensen.
De bedoeling van de Wereldconferentie van 20 tot 22 april in Cochabamba is ook om het thema open te trekken, voorbij de kapitalistische logica van het geld en de markt en het meer over waarden te hebben. Op die manier willen we een bijdrage leveren op de weg naar de klimaatconferentie in Mexico, eind dit jaar. Wat wij willen is dat de VN luistert naar het volk.
Bent u hoopvol gestemd over de klimaatconferentie van Mexico, eind dit jaar?  
De strijd is hard en de belangen zijn groot. Maar we hopen dat er iets beters uit de bus komt dan in Kopenhagen. We verwachten veel van het referendum. Veel mensen begrijpen het thema niet echt maar wanneer je hen informeert, wel. Dan kan er iets op gang komen.  
Europa heeft altijd het gevoel dat het de beste leerling is, in klimaat, in mensenrechten. Ervaren jullie dat ook zo?
Onze organisatie, Fundación Solon heeft in 1995 een heel sterke campagne gevoerd tegen de ALCA, een project voor een eengemaakte vrijhandelszone voor de Amerika’s.  Die ALCA is er niet gekomen, al zijn er wel bilaterale akkoorden gekomen tussen de VS en Peru en Colombia.
In 2006, toen Evo Morales president werd, wilde de EU een Associatie-akkoord onderhandelen met Bolivia. Bolivia kon dit niet weigeren, het was als een examen voor de nieuwe president. Bolivia opende de gesprekken met de EU, waarvoor het ook de steun had van de Andesgemeenschap en verkreeg om te gaan onderhandelen, met erkenning van de verschillen tussen de twee handelsblokken.
Er werd ook heel duidelijk afgesproken om over vier thema’s niet te onderhandelen: intellectueel eigendom, investeringen, diensten en aankoopbeleid van de regering, vanuit de ervaring van ALCA. De EU nam die voorwaarden aan, en drie rondes is dat goed gelopen, maar de vierde ronde in Ecuador is het tot een breuk gekomen in 2008.
Wat liep er fout?
De EU weigerde daar om die voorwaarden aan te nemen. De EU wilde ook niet dat Bolivia naar het overleg kwam met vertegenwoordigers van de civiele samenleving. In Bolivia kwamen we altijd samen met de onderhandelaars en vestigden hun aandacht op de verschillende onderwerpen om onze mening te  geven. We waren achterban, draagvlak van de onderhandelaars.
Aanvankelijk dachten we inderdaad dat de EU beter was dan de VS om mee te onderhandelen, maar vandaag zien we dat dit niet het geval is en dat de EU criteria oplegt die verder gaan dan de WTO op sommige vlakken. Een van de zaken waar EU in geïnteresseerd was, was in communicatie, maar die is nu genationaliseerd in Bolivia. Daar is de mythe over de goedheid van de EU doorprikt. Men heeft het zelfs over ‘een tweede kolonisatie’, en zegt: ‘daar komen de karvelen’.
Wat vraagt u aan Europa?
Wij vragen geld voor mitigatie en adaptatie. Geld dat niet door de Wereldbank of het IMF wordt beheerd, maar binnen het kader van de VN-klimaatconventie en met inspraak van de diverse landen. We weten daarbij echter ook dat niet alles met geld kan betaald worden. Wat is de prijs van water? Van zuivere lucht? Van vruchtbaar land? Wij willen ook het debat over fundamentele waarden terug op de agenda zetten.