Interview met Zimbabwaans premier Morgan Tsvangirai

MO* had een exclusief gesprek met de premier van Zimbabwe. ‘We kruipen uit het dal. Zimbabwe bevindt zich in een onomkeerbaar veranderingsproces.’ 
Die ochtend in een Brussels vijfsterrenhotel. Na herhaalde telefoontjes met zijn woordvoerder wil de premier van Zimbabwe een interview toestaan.
Voor de deur van Morgan Tsvangirai’s suite staan twee bodyguards. De security is verrassend laks voor een man die meerdere folteringen en moordaanslagen heeft overleefd. Na wat gerommel in mijn rugzak, mag ik door. Het boegbeeld van de oppositie tegen Mugabe ontvangt mij in de kamer naast de zijne, waar hij plaatsneemt voor een zonovergoten raam, alsof ik zijn gelaatstrekken niet mag zien. 

Charmeoffensief

Tsvangirai’s delegatie reisde in juni door Europa en de VS. President Robert Mugabe van Zimbabwe beweerde dat zijn aartsrivaal, nu samen met hem in een eenheidsregering, er was op uitgestuurd om de sancties tegen Mugabe’s getrouwen te laten opheffen.
Tsvangirai zag de reis veeleer als een financiële bedelronde voor het bankroete Zimbabwe, of nog, als charmeoffensief. Hij werd overal hartelijk ontvangen, niet in het minst door Barack Obama in het Witte Huis. Maar zijn tournee leverde niet de verhoopte cash op. Zolang de repressie voortduurt en Mugabe’s getrouwen aan de knopjes zitten, gaat de geldkraan niet wijd open, luidde het.
Blij dat u niet meer geld heeft gekregen? Want nu kan u in Zimbabwe harder op tafel kloppen: ‘Er moet eerst echt verandering komen, willen we meer hulp krijgen.’
Tsvangirai: Wat is meer geld?
Uw minister van Financiën, Tendai Biti, zei dat Zimbabwe negen tot tien miljard dollar nodig heeft.
Tsvangirai: Neen, neen. Dat is het hele herstelplan. Dat is niet wat we nu nodig hebben, maar binnen een termijn van drie of vijf jaar. Hoeveel geld er op korte tijd moet komen, is nog niet eens geëvalueerd. Wij hebben nu overgangssteun nodig en die beloopt ongeveer één miljard dollar, te spreiden over twaalf maanden. Wat die één miljard betreft, hebben we voldoende toezeggingen gekregen. Onze zorg is overigens niet alleen geld. Voor mij is het van primordiaal belang dat we langdurige relaties uitbouwen. Ons land heeft tien jaar in een isolement geleefd. Onze voornaamste bezorgdheid moet zijn: ‘Hoe kunnen we opnieuw langdurige relaties uitbouwen?’
Sommigen verwijten u dat u tijdens deze toer niet als regeringsvertegenwoordiger, maar als partijleider van de Movement for Democratic Change het Westen heeft benaderd.
Tsvangirai: Wij doen dit als regering, wij doen dit als Zimbabwe en niet uit persoonlijke beweegredenen of omwille van partijbelangen. Wij zeggen: ‘Zimbabwe is aan het veranderen. Zimbabwe bevindt zich in een onomkeerbaar veranderingsproces en kan niet langer geïsoleerd worden, als dit proces alle kansen wil krijgen’.
U hangt een erg rooskleurig plaatje op van de huidige toestand in Zimbabwe. Is er echt vooruitgang geboekt?
Tsvangirai: Je moet je afvragen wat het doel is van deze overgangsregering. Ten eerste willen wij de samenleving democratischer maken en tegelijk de economie stabiliseren. Het is overduidelijk dat we op dat laatste vlak meer vooruitgang hebben geboekt.
Anderzijds mag je niet vergeten dat we uit een periode van politieke polarisatie komen. We zijn amper drie maand ver. Je kan niet verwachten dat de ingesteldheid van mensen even snel verandert als de inflatie daalt. We moeten beide doelstellingen in de weegschaal leggen, want zij versterken elkaar. 
Waar heeft de Zimbabwaan vandaag meest nood aan?
Tsvangirai: Het gaat de mensen om economie, om land, om levensonderhoud. De doorsnee Zimbabwaan merkt aan den lijve dat de inflatie drastisch is gedaald. Er liggen weer producten in de rekken en, ook al zijn die niet in Zimbabwe geproduceerd, mensen hoeven tenminste de rivier niet meer over om in Botswana inkopen te doen.
Er zijn nog altijd geen jobs, maar we hopen dat onze industrie zal aantrekken als de kredietlijnen weer opengaan. Want het grootste probleem voor onze bedrijven is liquiditeit. En ten slotte heerst er opnieuw vrede en stabiliteit in Zimbabwe.
Bij de regeringsvorming in februari greep uw partij naast belangrijke veiligheidsportefeuilles. Wel slaagde u erin het Joint Operations Command (JOC) te laten ontbinden, een schaduwkabinet van leger en politie. Maar nu lees ik dat er een nieuwe JOC is?
Tsvangirai: Neen, neen. Misschien heb je in The Economist iets gelezen over een ‘Revolutionaire Raad’. Maar ik zeg u: Er is geen Revolutionaire Raad. Er is alleen de Nationale Veiligheidsraad (volgens het vredesakkoord tussen Mugabe en Tsvangirai moet die de JOC vervangen, sa).
Maar die Nationale Veiligheidsraad is nooit bijeengeroepen!?
Tsvangirai: Ze is inderdaad nog nooit bijeengeroepen, omdat ik het land uit ben en ik nu eenmaal een belangrijke peiler ben in die Raad. Op 15 mei hadden we onze openingszitting moeten houden, maar we zijn er toen niet in geslaagd iedereen te verzamelen. Eén van de ondervoorzitters was ziek, de andere generaals konden niet komen. Maar wanneer ik terug ben in Zimbabwe, hoop ik de openingszitting te kunnen houden. 
Het verbaast me dat u schermt met agendaproblemen, terwijl u inspraak in politie- en legeraangelegenheden zo belangrijk vond.
Tsvangirai: Ik probeer uit te leggen dat de voorbije maanden niet de simpelste waren. We moesten heel verschillende uitdagingen aangaan. Trouwens, die veiligheidsraad was nooit een zaak van hoogdringendheid. Die is er gekomen omdat wij de bevoegdheden met betrekking tot orde- en veiligheidsdiensten wilden verdelen tussen de partijen. Maar nu we allebei bevoegd zijn over Binnenlandse Zaken, komt er schot in de zaak en zullen we de afgesproken hervorming van de veiligheidssector ook implementeren.
Mugabe misbruikte de westerse verontwaardiging over zijn beleid, om uw oppositiepartij te bestempelen als handlanger van het Westen.
Tsvangirai: Het is spijtig dat de schendingen van mensenrechten in Zimbabwe alleen op de westerse agenda stonden. Afrikanen hadden ook kritiek moeten leveren. Die inbreuken waren geen vertelsels, maar harde realiteit. De politie, de CIO (Central Intelligence Organisation, de geheime politie, nvdr), het leger, allemaal hebben ze zich vergrepen aan Zimbabwe. Daar zijn bewijzen voor. Toen het Westen hierover kritiek uitte, had Afrika zich daarbij moeten aansluiten.
Maar heeft iemand dat ook gedaan?
Tsvangirai: Neen, dat zeg ik net. Daardoor leek het alsof westerlingen alleen maar kritiek spuiden, omwille van de landonteigeningen of omwille van zwart-wit-tegenstellingen. Dat is spijtig, want hoe racialer de kritieken, hoe meer de zwarten zich aan één kant scharen en de blanken aan de andere.
Ex-president Thabo Mbeki van Zuid-Afrika heeft u niet echt geholpen met zijn “stille” diplomatie. Zijn opvolger heeft ook geen kritiek geuit.
Tsvangirai: Jacob Zuma is aan de macht gekomen toen we reeds een eenheidsregering hadden. Wat kan hij doen, behalve onze regering te steunen?
Steunt hij die regering echt?
Tsvangirai: Ja, hij ondersteunt het proces. Hij heeft ons financiële steun gegeven, enkele kredietlijnen opengesteld. Dus hij staat wel degelijk achter het proces.
Hoe is uw persoonlijke verstandhouding met Jacob Zuma?
Tsvangirai: Het is geen persoonlijke relatie, maar ik heb een zeer goede band met hem. De toekomst van Zuid-Afrika is onontwarbaar verbonden met die van Zimbabwe. Wat in het ene land gebeurt, heeft een neerslag op het andere. Als Zimbabwe uit balans is, heeft dat een effect op Zuid-Afrika omdat Zuid-Afrika het eerste toevluchtsoord is voor mensen die uit ons land verdreven worden.
Kijk naar de slachtingen in Matabeleland, begin jaren tachtig. Kijk naar het geweld waardoor mensen politiek asiel zoeken in Zuid-Afrika. Dat is destabiliserend. Daarom is onze verhouding als leiders ondergeschikt aan het nationale belang van ons beider landen.
Het Westen heeft u niet de verhoopte steun beloofd. Een aantal Afrikaanse landen heeft een miljard dollar toegezegd maar het is afwachten of u dat zal krijgen. Bij wie gaat u aankloppen als ook het Internationaal Muntfonds en de Wereldbank geen leningen meer geven? China, Rusland en India?
Tsvangirai: Zimbabwe heeft nu overgangssteun nodig. Daarna kunnen wij onze gedachten de vrije loop laten. Zimbabwe is begiftigd met natuurlijke rijkdommen. Als onze expats terugkomen en onze economie weer aantrekt, zullen wij geen beroep meer hoeven doen op ontwikkelingshulp. Die hulp is maar een overgangsmaatregel. Vergeet niet dat wij ooit in staat waren om in onze noden te voorzien, via landbouw, industrie en grondstoffen. Het bnp van Zimbabwe was ooit zo groot dat wij zelf in ons levensonderhoud konden voorzien.
Hoelang zal het duren eer het opnieuw zover is? Zal u het nog meemaken?
Tsvangirai: Ik ben ervan overtuigd dat we binnen zes tot twaalf maanden de eerste indicatoren zullen zien. Wij kruipen uit het dal. De minister van Financiën heeft geschat dat onze economie met vier procent zal groeien, wat ver boven het Afrikaanse gemiddelde ligt. Volgend jaar, eens het systeem genormaliseerd is, zullen we wellicht sneller groeien dan eender welke economie op het Afrikaanse continent.
Volgens de Zimbabwaanse schrijver Chenjerai Hove zal een politieke overgang niet volstaat om de wonden te helen. Wat is daar wel voor nodig?
Tsvangirai: We hebben een Nationaal Orgaan voor Heling, Verzoening en Integratie in het leven geroepen, omdat het traumatiserende verleden ons leert dat we iets moeten doen. We gaan een programma opstarten voor alle Zimbabwanen en hebben een brede bevraging uitgevoerd om te kijken hoe dit programma zowel nuttig kan zijn voor slachtoffers als voor daders. Genezen is een noodzakelijke tussenstap, denk ik, want ons land kan niet vooruit, zolang het gepolariseerd is.
Hoe geneest u zelf? Na alles wat u heeft meegemaakt bent u een geslotener man geworden.
Tsvangirai: Ik ben ervan overtuigd dat wij een persoonlijke verhouding hebben ontwikkeld, ver boven mijn eigen verwachtingen uit. Ja, ik denk dat de bitterheid tussen mij en Mugabe in het verleden zeer scherp was. Maar zodra we het akkoord getekend hadden en sinds we samen de last dragen om dit proces te volbrengen, is onze persoonlijke rivaliteit afgenomen.
U gaat toch geen vriendjes worden met Mugabe?
Tsvangirai: Neen, neen, neen! Omdat wij samenwerken hoeven we nog niet van elkaar te houden. Wij werken samen in het belang van ons land. En in het belang van het land zou ik met eender wie samenwerken.
‘Het is spijtig dat de schendingen van mensenrechten in Zimbabwe alleen op de westerse agenda stonden. Afrikanen hadden ook kritiek moeten leveren.’