Invoering vrije markt verloopt naar wens (VS)

Irak maakt tastbare vorderingen naar een open en stevige markteconomie, verklaarde de Amerikaanse onderminister van Financiën John B. Taylor woensdag voor een commissie van de Amerikaanse senaat. De omschakeling van de door protectionisme gekenmerkte Iraakse planeconomie is het werk van de Coalition Provisional Authority (CPA), het bestuur van de bezetters, en de door de VS benoemde Iraakse Bestuursraad.

De veranderingen in de financiële sector gaan het snelst. Er is een plan om tegen 1 maart de interestvoeten vrij te laten. De Iraakse privé-banken krijgen meer speelruimte. Onder het bewind van Saddam Hoessein controleerden private instellingen minder dan 8 procent van de geldstromen in de financiële sector; ze gebruikten ook hopeloos verouderde technologie. Een nieuwe wet op het bankwezen laat hun toe hun klanten een hele reeks nieuwe diensten aan te bieden. Volgens het Amerikaanse ministerie van Financiën verwerken nu al 10 Iraakse banken internationale betalingen. Daardoor zou per dag 5 miljoen dollar Irak binnenstromen - geld dat kan gebruikt worden voor investeringen of dat de consumptie kan aanzwengelen.

Bij de Iraakse staatsbanken zal er evenveel veranderen. Taylor heeft plannen aangekondigd om de organisatie, het bestuur, het personeel en de systemen van de bestaande openbare financiële instellingen grondig te hervormen. In december is ook een nieuwe instelling opgericht, de Handelsbank van Irak, die de import en export moet vergemakkelijken die nodig is om de Iraakse economie op een andere leest te schoeien. De Handelsbank heeft al voor 190 miljoen dollar kredietbrieven verstrekt aan ministeries en openbare bedrijven.

Buitenlandse inbreng moet de veranderingen in de financiële sector nog bespoedigen. De CPA zegt dat de nieuwe bankwet de komende vier jaar tot zes buitenlandse banken zal toelaten in Irak. Onder het regime van Saddam Hoessein konden alleen Arabische banken in Irak zaken doen. Er zijn al aanvragen van 15 banken binnen die een licentie willen. De Bestuursraad heeft daaruit al drie instellingen geselecteerd. De Hong Kong Shanghai Banking Corporation, de Nationale Bank van Koeweit en de in Groot-Brittannië gevestigde Standard Chartered Bank zouden half maart hun licentie krijgen.

Maar volgens critici zitten er donkere schaduwkanten aan de ommezwaai. Veel hervormingen zijn erg prematuur en worden opgelegd zonder de Irakezen te consulteren, klaagt Essam al-Khafaji, de directeur van Iraqi Revenue Watch. Die organisatie is een initiatief van het Open Society Institute van de tegendraadse beursgoeroe en internationale financier George Soros. Volgens al-Khafaji is bijvoorbeeld de nieuwe wet op de buitenlandse investeringen ingevoerd zonder dat de Irakezen ook maar de gelegenheid hadden om er een blik op te werpen.

Al-Khafaji geeft toe dat er positieve kanten zitten aan de hervormingen, maar waarschuwt dat de veranderingen ook aanleiding geven tot corruptie en malversaties. Ik zie nog altijd onrechtmatige verrijking. Goede relaties spelen net als vroeger een belangrijke rol. Sommige haaien van het oude regime halen ook voordeel uit wat er nu gebeurt. De Bestuursraad kende bijvoorbeeld een mobilofonielicentie toe aan een onderneming van de zoon van een naaste medewerker van Ahmed Chalabi, de sterke man in de raad. Er kwam ook veel kritiek op de beslissing van de Bestuursraad om alle industriële sectoren open te stellen voor buitenlandse bedrijven - alleen in de oliesector gelden er beperkingen. Voor veel Iraakse ondernemers komt dat neer op een uitverkoop van de economie.

Volgens al-Khafaji hebben de economische hervormingen tot hiertoe geen verbetering gebracht op het vlak van de werkgelegenheid en de verkommerde openbare diensten - de grootste zorgen van de Iraakse bevolking. Zowat de helft van de actieve Iraakse bevolking zit zonder werk. Ook de problemen met de drinkwaterdistributie, de stroomverzorging en de gezondheidszorg verdwijnen volgens al-Khafaji niet zo snel al zou kunnen worden verwacht gelet op de middelen die ervoor worden uitgetrokken.