Jacht op “genocidaire propaganda” verlamt Rwandees onderwijs

Niet alleen de geschiedenisboeken, maar ook enkele lees- en grammaticaboeken in het Kinyarwanda zijn sinds het begin van het schooljaar in januari uit circulatie genomen. De maatregel is het werk van een parlementaire onderzoekscommissie die in 32 scholen op zoek ging naar sporen van “genocidaire ideologie”. In elf van die scholen werd volgens de commissie ideeën overgebracht die de aanzet kunnen vormen tot genocide.
“Deze boeken brengen de ideologie van de genocide over zoals die terug te vinden is in de toespraken van voormalig president Juvénal Habyarimana”, zegt een lid van de commissie. “En dan zijn er de passages over de vermeende oorsprong van de verschillende etnieën, de Twa’s, de Hutu’s en de Tutsi’s. Verwijzingen naar die etnische groepen zijn voortaan verboden in de wetten van het land.”
Voor de parlementsleden zijn de boeken pedagogische hulpmiddelen van “voorbije regimes” en worden ze best verbrand. Slechts hier en daar gaan stemmen op om de boeken te bewaren als historische documenten.

Leraars moeten improviseren

De leraars die zonder boeken moeten lesgeven, zitten knap verveeld met de zaak. “Zonder boeken moet de leraar zelf op zoek naar materiaal om zijn cursus te stofferen en les te geven zoals hij denkt dat de regering het wil”, zegt een leraar uit Gicumbi in het noorden van Rwanda. “In de meeste scholen begint het geschiedenisonderwijs tegenwoordig in het jaar 1994.”
Voor Léopold Muhikira, schooldirecteur in Kigali, is het ontbreken van boeken “een mooie oefening”. “Een goede leraar moet zichzelf documenteren, zonder te vertrouwen op enkele handboeken.” De schooldirecteur raadt zijn leraars aan zich te oriënteren aan de hand van de richtlijnen van de overheidsdienst die de schoolprogramma’s samenstelt.
De onzekerheid werkt de leraars op de zenuwen omdat ze gepaard gaat met een ongeziene nultolerantie tegen alles wat ook maar een zweemt naar genocidaire ideologie. Het is bijvoorbeeld verboden van over een leerling te spreken als “iemand die ontsnapt is aan de genocide”. Ook over de verschillende etnische groepen moet zoveel mogelijk worden gezwegen. Dat is moeilijk als je de genocide van 1994 wil uitleggen, waarbij naar schatting tussen een half en één miljoen Rwandese Tutsi’s en gematigde Hutu’s werden vermoord door extremistische Hutu-milities. Leraars die slechte punten uitdelen worden soms door hun leerlingen beticht van discriminatie.

Zwarte lijst

“Wanneer we een leraar of leerling betrappen op gedrag waaruit een genocidaire ideologie blijkt, kunnen we hem of haar wegsturen en de politie verwittigen”, zegt Vital Nsanszineza, schooldirecteur in Remera Rukoma in het zuiden van Rwanda. Het ministerie van Onderwijs stelt regelmatig zwarte lijsten op. Begin 2008 werden er een tiental schooldirecteurs aan toegevoegd die door de parlementaire onderzoekscommissie waren aangeduid.
Het gespannen klimaat heeft een weerslag op de kwaliteit van de lessen. “Zowel de leraars als de leerlingen wegen elk gebaar en elk woord op een goudschaaltje, uit angst verkeerd te worden begrepen”, zegt een opvoeder uit Gisenyi. “Vaak laten ze bij hun uitleg de voorbeelden uit het dagelijkse leven achterwege, waardoor de lessen moeilijker te volgen zijn.”
Enkele leraars hebben het onderwijs de rug toegekeerd. “Ondanks mijn acht jaar ervaring ben ik bang in de gevangenis te belanden. De interpretaties in het onderwijs zijn er delicaat en elastisch geworden. Ik kies liever voor een andere sector”, zegt een ex-leraar uit Nyagatare.
Het parlement werkt momenteel aan een wet om personen die de ideologie van de genocide uitdragen streng te straffen. Artikel negen van het wetsvoorstel voorziet in 15 tot 25 jaar gevangenisstraf voor ouders, leraars, opvoeders of schooldirecteurs die schuldig worden bevonden. Een leraar die veroordeeld wordt, mag bovendien nooit meer lesgeven. (Infosud/Vertaling IPS)