Japanners gaan ten onder aan overwerk

Negen maanden geleden troffen collega’s Kenji Hamada voorovergezakt op zijn bureau aan. Ze dachten dat hij sliep. Toen hij na twee uur nog niet wakker was, realiseerden ze zich dat hij dood was. Hamada was overleden aan een hartaanval. De oorzaak: overwerk. Hij werd 42.
In een land dat bekend staat om zijn overwerkte beroepsbevolking, komt het veel vaker voor dat mensen overlijden als gevolg van overwerk. Vorige maand kwamen achthonderd mensen, onder wie de weduwe van Hamada, bijeen in de Takao Mikoromo-tempel in Tokio om de duizenden doden die vielen als gevolg van werkstress te herdenken.
“Kenji werkte zo hard”, zegt zijn vrouw Akiko. “Hij werkte dag en nacht en was ontzettend gestrest.” Ze omschrijft de werkomgeving van haar man als “zo competitief dat hij nooit een moment rust had”. Haar man werkte ongeveer 75 uur per week, of gemiddeld vijftien uur per dag, en was dagelijks vier uur kwijt aan reistijd.

Crisis

De huidige economische crisis spaart ook grote economieën als Japan niet. De werkdruk neemt er zelfs door toe, omdat bij veel bedrijven hetzelfde werk met minder mensen gedaan moet worden.
 
Hiroshi Kawahito, een advocaat die familieleden van karoshi-slachtoffers bijstaat, constateert een nieuwe ‘trend’: zelfdoding. “Dat is nieuw. Twintig jaar geleden waren hartaanvallen en beroertes een symptoom van karoshi. In 1994 schatte de Japanse overheid het aantal karoshi-doden op ongeveer duizend, of 5 procent van alle doden als gevolg van cardiovasculaire ziekten in de leeftijdscategorie van 25 tot 59 jaar.”
Tegenwoordig plegen werknemers suïcide. Dat is een groot verschil, zegt hij. Vorig jaar werden meer dan 30.000 gevallen van zelfdoding geregistreerd bij de politie. Volgens Kawahito ging het in tienduizend gevallen om zelfdoding in relatie tot werkstress. “Werknemers staan steeds meer onder druk. Daardoor worden ze vatbaarder voor mentale problemen zoals depressie”, zegt Kawahito. “Bij sommigen leidt dat tot zelfdoding.”
De Nationale Raad voor Bijstand aan Karoshislachtoffers beschrijft op zijn website het geval van een dertigjarige vrouw die op haar werk continu te maken had met een baas die haar intimideerde. Nadat ze gedwongen werd ontslag te nemen, pleegde ze suïcide.
In februari moest een Japans bedrijf zo’n 680.000 euro schadevergoeding betalen aan de nabestaanden van een werknemer die volgens de rechtbank suïcide pleegde als direct gevolg van overwerk.

Bedrijfscultuur

Karoshi kwam als verschijnsel op na de Tweede Wereldoorlog, toen het land snel weer opgebouwd werd. Japan werd in minder dan dertig jaar tijd de tweede economie in de wereld. Aan het einde van de jaren zestig werkten Japanners gemiddeld twaalf uur per dag.
 
Het eerste geval van karoshi zou in 1969 gemeld zijn, toen een 29-jarige man overleed aan een beroerte. Hij had veertig dagen onafgebroken gewerkt op de expeditieafdeling van de grootste Japanse krant.
 
Japanners maken tegenwoordig nog steeds lange dagen, houden zich aan strikte codes en hiërarchische structuren en nemen vaak weinig tijd voor ontspanning, zegt Kawahito. Zij zouden er volgens hem goed aan doen hun levensstijl te veranderen.
 
Onder jongeren is wel een verandering zichtbaar, zegt hij. Zij lijken hun werk minder belangrijk te vinden dan de oudere generaties en zijn daardoor ook minder vatbaar voor karoshi.
Het Japanse ministerie van Arbeid, Gezondheid en Welvaart erkent dat er een probleem bestaat. In 1999 werd een standaard ontwikkeld om te kunnen bepalen in hoeverre bedrijven verantwoordelijk zijn voor werkgerelateerde gezondheidsproblemen bij hun werknemers. Die standaard werd dit jaar herzien.
Volgens Kawahito is dit echter onvoldoende om het aantal karoshi-doden in Japan te verminderen. “De regering ziet maar een deel van het probleem. Ze erkennen officieel duizend suïcidegevallen als gevolg van werkstress, maar in werkelijkheid zijn het er ongeveer tienduizend.” Hij wijst ook op de noodzaak de bedrijfscultuur, die het voor werknemers bijna onmogelijk maakt om ‘nee’ te zeggen, te veranderen.