John Holmes, mister noodhulp

Begin december lanceerde Holmes als hoofd van het VN-Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Zaken (OCHA) een oproep aan regeringen wereldwijd om zeven miljard dollar vrij te maken voor humanitaire hulp. Met dat bedrag moeten de twaalf ergste humanitaire crissen in 2010 worden aangepakt. In landen als Soedan of Afghanistan is de situatie immers schrijnend.
Toch ziet Holmes ook lichtpuntjes: in Noord-Oeganda, Sri Lanka en Zimbabwe is de humanitaire situatie het afgelopen jaar verbeterd. In Sierra-Leone, Liberia, Ivoorkust en Angola is de humanitaire nood zelfs helemaal van de baan. En de wereldwijde noodhulp is vooralsnog niet getroffen door de economische crisis.
MO* had een exclusief gesprek met mister noodhulp toen hij begin december Brussel bezocht voor een ontmoeting met verschillende Europese donoren.
Bent u tevreden over de Belgische bijdrage aan humanitaire hulp, of kan België beter?
België is een betekenisvolle donor voor ons. Uiteraard kan België het, net als andere landen, nog beter doen. Maar België is altijd een goede steun voor OCHA geweest, en voor humanitaire doelen in het algemeen. Ik ga hier dus niet klagen. Maar de humanitaire noden in de wereld worden groter, en dus is er ook steeds meer geld nodig om aan die noden tegemoet te komen. We hopen dan ook dat alle landen die nu al bijdragen hun inspanningen nog zullen verhogen, ondanks de financieel en economische crisis waar iedereen onder lijdt.

OVER DE ECONOMISCHE CRISIS

In de “OCHA Humanitarian Appeal 2010” staat alvast goed nieuws: de economische crisis heeft tot nu toe geen invloed gehad op de humanitaire hulp.
Dat klopt. We zijn positief verbaasd dat in 2009 de meeste van de grote donoren hun bijdragen voor humanitaire hulp hebben gehandhaafd. Er zijn een paar uitzonderingen, met name de landen die fel onder de crisis lijden: Ierland en Italië hebben hun bijdragen wat moeten terugschroeven, maar de grote donoren niet. 2009 was in dat opzicht redelijk bevredigend maar we maken ons wel zorgen over 2010 en 2011.
Omdat dan pas de echte impact van de crisis zich zal laten voelen in overheidbudgetten?
Allerhande budgetten staan onder druk, en het ontwikkelingsbudget maakt daar deel van uit. Maar we blijven optimistisch dat het humanitaire budget gehandhaafd zal worden, omdat mensen kunnen zien dat hiermee levens worden gered, de noden zijn onmiddellijk en zichtbaar. En de sommen geld die we vragen, zijn niet enorm groot. In onze recente oproep vragen we zeven miljard dollar voor volgend jaar. Dat is een hoop geld op zich, maar een peulschil in vergelijking met financiële reddingsoperaties of economische stimulipaketten.
Hoeveel landen hebben al beloofd om bij te dragen aan de nodige 7 miljard dollar?
Daar is het nog wat te vroeg voor, de oproep is net gelanceerd. Doorgaans krijgen we nooit het hele budget bij mekaar, hooguit 65 tot 70 procent. Het is nog te vroeg om te weten hoeveel we voor 2010 zullen inzamelen.

OVER SOEDAN en AFGHANISTAN

Bovenaan het lijstje van twaalf humanitaire crisissen staat Soedan. Nochtans haalt Soedan nauwelijks nog de media…
De situatie in Darfoer duurt nu al zes jaar en is nauwelijks veranderd. Er zijn twee miljoen mensen ontheemd, maar liefst een kwart van de bevolking. Nog eens twee miljoen hebben internationale hulp nodig om te kunnen overleven. Daarmee blijft Darfoer de grootste humanitaire operatie ter wereld. Ze is succesvol omdat ze mensen in leven houdt. Maar dat lost natuurlijk de onderliggende politieke problemen niet op. We moeten dringend een politieke oplossing vinden voor de Darfoer, omdat we dat miljard dollar per jaar beter kunnen besteden aan heropbouw en ontwikkeling dan aan humanitaire hulp.
Naast Darfoer wordt Soedan ook nog geplaagd door problemen in het zuiden.
De humanitaire situatie in Zuid-Soedan is het afgelopen jaar fel verslechterd. Dat is deels het gevolg van mislukte oogsten en dus een tekort aan voedsel. Deels omdat er zware tribale gevechten plaatsvinden in verschillende delen van Zuid-Soedan. En deels door het Lords Resistance Army (LRA), een beweging afkomstig uit Noord-Oeganda. Sinds het LRA uit Oeganda is verdreven, veroorzaakt het enorme problemen in Zuid-Soedan, waar het grote groepen mensen doodt of verdrijft.

OVER AFGHANISTAN

Afghanistan staat tweede op de lijst van humanitaire noodsituaties. Obama kondigde aan 30.000 extra soldaten naar het land te sturen –een goede stap om de humanitaire situatie te verbeteren?
Ik hoop dat het de situatie in Afghanistan zal stabiliseren en de humanitaire nood zal verkleinen. Of het dat ook zal doen, dat is een moeilijke vraag. Het zal nog een tijdje duren vooraleer we daarop een antwoord kennen. In Afghanistan heb je een combinatie van aanhoudende droogte in het noorden, de gevolgen van het conflict van de voorbije jaren, en verder is Afghanistan in ieder geval een extreem arm land, met heel erge humanitaire statistieken. Om tegemoet te komen aan de humanitaire situatie in Afghanistan is 800 miljoen dollar nodig. We voeden zowat acht miljoen mensen, een kwart van de bevolking in Afghanistan –dat geeft je een idee van de problemen waar we mee geconfronteerd worden. 800 miljoen dollar is veel geld, maar in vergelijking met 30 miljard dollar –president Obama heeft aangekondigd dat dat het prijskaartje is van de extra troepen die de VS zal sturen– is het niet veel.
België heeft 600 militairen in Afghanistan. Denkt u dat België, vanuit een humanitair perspectief, het geld dat het nu uitgeeft aan de inzet van militairen beter zou besteden aan humanitaire hulp?
Het is moeilijk om dat soort vergelijkingen te maken. Want zelfs als België zijn troepen uit Afghanistan zou terugtrekken, dan ga ik er niet van uit dat dat geld automatisch naar humanitaire hulp zou gaan. We moeten beide doen. Er moet een beleid zijn om de Afghaanse overheid te helpen de situatie te stabiliseren, maar mijn pleidooi is: laten we de humanitaire noden niet vergeten, laten we daarvoor voldoende budget voorzien, want ook dat maakt deel uit van de stabiliteit van het land.

OEGANDA, ZIMBABWE, SRI LANKA: GOED NIEUWS

Welke humanitaire crisissituaties zijn in 2009 merkbaar verbeterd?
Humanitaire situaties zijn geen eindeloze, bodemloze putten, waarin geld verdwijnt en nooit iets gebeurt. In Noord-Oeganda is het Lord Resistance Army buitengewerkt, en het ziet er niet naar uit dat ze nog terugkomen. Dat betekent dat twee miljoen mensen konden terugkeren naar huis. De humanitaire noden worden kleiner en kleiner, al moet er in 2010 nog wel humanitaire hulp komen –maar misschien is dat wel het laatste jaar.
Ook in Zimbabwe en Sri Lanka is er beterschap, schrijft u in de OCHA-oproep?
Voor Zimbabwe vragen we een pak minder financiële steun dan vorig jaar, want de oogst was beter. Er zijn nog veel problemen, maar de situatie is verbeterd, waardoor we niet meer zoveel moeten vragen. Sri Lanka is niet opgenomen in de oproep die we recent hebben gedaan. Maar er is een ernstige humanitaire situatie voor de Tamils, die na het einde van de oorlog overbleven en massaal in kampen wonen. 300.000 Tamils woonden gedurende zes maanden in kampen.
Maar het goede nieuws is dat de helft van hen intussen naar huis begint terug te keren. En de rest heeft sinds kort vrijheid van beweging gekregen. Dat is goed nieuws, want anders was er het risico dat dit veeleer gevangenenkampen dan vluchtelingenkampen zouden zijn. Hopelijk verbetert de situatie in Sri Lanka verder zodat onze hulp, vanuit een humanitair standpunt, niet meer nodig is na 2010. Dus er zijn situaties die zijn verbeterd. Maar tegelijkertijd zijn er ook nieuwe problemen opgedoken: Pakistan, Jemen…

OVER STEUN VANUIT BELGIË AAN DE FDLR IN CONGO

Hoe schat u de humanitaire situatie in Congo in?
Extreem zorgwekkend. De noden zijn heel groot. Op politiek vlak is er in 2009 wel wat vooruitgang geboekt. Maar we hebben het probleem van illegale gewapende groepen nog niet aangepakt, zoals de FDLR, de ex-genocidairs die in het oosten van het land problemen veroorzaken. De militaire operaties hebben tegelijkertijd humanitaire gevolgen, in termen van ontheemding, dood…
Vorige week lekte een rapport uit van de VN Veiligheidsraad waaruit blijkt dat de FDLR onder meer vanuit Europa –ook België– financieel gesteund wordt. Hoe belangrijk is het voor de humanitaire crisis dat België die financiering tegengaat?
De Duitse overheid arresteerde recent een van de FDLR-leiders in Duitsland. Er zijn ook leiders in Frankrijk en andere Europese landen –hoe het precies in België zit weet ik niet. Maar als we het probleem willen oplossen, dan moet het vanuit al die invalshoeken aangepakt worden. En een van die invalshoeken is het aanpakken van het leiderschap en financieringskanalen in Europa en elders. Ik hoop dat de nodige acties worden ondernomen.

‘Humanitaire hulp lijdt niet onder dezelfde existentiële angst als ontwikkelingshulp.’

OVER SOMALIË
Over welke land maakt u zich (naast Soedan en Congo ) het meeste zorgen vanuit humanitair oogpunt?
De meest verontrustende situatie van allemaal is waarschijnlijk Somalië, waar er al twintig jaar lang een conflict woedt. De voorbije twee-drie jaar kwam daar nog droogte bovenop. Bovendien is het extreem moeilijk en gevaarlijk om in Somalië aan noodhulp te doen. En het wordt erger en erger naargelang het vechten voortduurt, en naargelang het (para)militaire succes van de Al-Shabaab-groep (gewapende verzetsbeweging van Somalische islamisten, kc). Er is echt een probleem: hoe lang kunnen we nog doorgaan met de hulpverlening? En wat gaat er gebeuren met de mensen die hulp nodig hebben, als wij die hulp niet meer kunnen geven? Mensen blijven niet ter plekke om te sterven, maar ze gaan migreren. Naar Kenia, Jemen, Ethiopië –met regionale instabiliteit tot gevolg.
De internationale gemeenschap heeft in 2009 flink geïnvesteerd in anti-piraterij-operaties voor de kusten van Somalië. Heeft dit niet bijgedragen tot stabiliteit in de regio?
Die operaties waren noodzakelijk. Piraterij is een groot probleem; we worden er trouwens rechtstreeks door getroffen. De voedselhulp die aankomt in Mogadishu en bestemd is voor de bevolking in het centrum en zuiden van het land, komt maar aan op de bestemming omdat er escortes worden voorzien voor de schepen van het World Food Programme. We hebben dus directe belangen in deze. Maar de problemen in Somalië spelen zich op het land af, niet op zee. En zolang die problemen niet opgelost geraken en we niet komen tot een soort stabiele regering die kan rekenen op steun uit het volk –inclusief de vele verschillende geledingen en clans– dan blijft de situatie heel moeilijk. En ik denk niet dat we dicht bij een oplossing staan.

OVER KOPENHAGEN

Midden december komen wereldleiders in Kopenhagen samen om oplossingen voor de klimaatverandering te bespreken. Welke humanitaire uitdagingen stelt de klimaatverandering?
Vanuit humanitair perspectief is de klimaatverandering geen toekomstige dreiging maar een probleem van hier en nu. We stellen vast dat er meer natuurrampen zijn, en meer intense rampen, meer overstromingen, ergere en meer droogtes, fellere en langere orkaan- en cycloonseizoenen. Ik heb heel wat Afrikaanse en Aziatische ministers ontmoet die mij vertellen: “Natuurlijk waren er in het verleden ook overstromingen, maar nooit zoals nu. Nooit zo onvoorspelbaar, en nooit in dit seizoen. De boeren weten niet maar wat ze moeten doen. Ze weten niet wanneer ze moeten zaaien, omdat ze niet meer weten wanneer het zal gaan regenen.”
Dat klinkt niet erg hoopvol.
Tenzij we die problemen snel aanpakken, zullen ze erger en erger worden. Wat er in Kopenhagen ook wordt afgesproken over uitstoot, de realiteit is dat de gevolgen van de klimaatverandering er nu al zijn, en ze zullen in de komende vijftig jaar alleen maar erger worden. De schade is al gedeeltelijk aangericht. We zullen de humanitaire gevolgen van de klimaatverandering dus moeten aanpakken. In de Bangladesh delta wonen vijftig miljoen mensen in een gebied dat uiteindelijk zou kunnen verdwijnen. Waar moeten die mensen naartoe? In Bangladesh is er geen plaats voor hen.
Komen voor die mensen de maatregelen van Kopenhagen niet te laat?
Een van de issues is dat men in Kopenhagen niet alleen over het verminderen van uitstoot moet praten, maar ook over de hulp aan landen om zich aan te passen aan de huidige gevolgen van de klimaatverandering. Er moet dus een aanpassingsfonds komen. We moeten ook meer doen om de impact van rampen te voorkomen voor ze zich voltrekken. We weten dat er rampen zullen volgen, alleen weten we niet waar en wanneer. Landen moeten actie ondernemen om de impact te verkleinen van rampen voor ze gebeuren.

OVER KLIMAATCONFLICTEN

Zal de klimaatverandering ook echt leiden tot nieuwe conflictsituaties?
Ja, al is het niet duidelijk hoe precies. Het is perfect aantoonbaar dat het conflict in Darfoer deels teruggaat op de klimaatverandering –al is het niet de belangrijkste oorzaak van het conflict. Door de verwoestijning neemt het landbouwareaal af in dat deel van Afrika. Daardoor krijg je conflicten tussen boeren en herders. En daar ligt een deel van de onderliggende oorzaken van het conflict. Het is ook perfect denkbaar er conflicten komen tengevolge van migratie, of tengevolge van discussies over land en water. Water wordt misschien wel het meest heikele thema van de komende honderd jaar.

DE DISCUSSIE OVER ONTWIKKELINGSHULP

Wat kunnen Belgische burgers doen om bij te dragen aan humanitaire noodsituaties?
De makkelijkste manier is een ernstige, gerespecteerde ngo te zoeken die in de getroffen landen actief is. Er zijn veel internationale ngo’s in Europa die in die regio’s werken. Kijk naar hun staat van dienst, naar wat ze doen, op hun websites vind je meestal veel informatie. En die ngo’s kan je steunen.
Er is nogal wat debat in academische en ngo-kringen over de vraag: helpt hulp?
Ik heb een aantal van de boeken daarover, zoals “Dead Aid”, gelezen. Laten we een onderscheid maken tussen ontwikkelingshulp –en daar gaat de controverse over– en humanitaire hulp. Dat laatste is heel erg direct, redt levens, het geld passeert niet via regeringen maar gaat recht naar de mensen op het terrein. Het is een veel minder controversieel gegeven, minder moeilijk.
Volgens de ‘old school ontwikkelingssamenwerking’ is structurele ontwikkelingshulp volgens een langetermijn aanpak nuttig maar spoelt noodhulp met zijn plotse geldstroom al die structurele initiatieven zomaar weg.
Het komt erop aan dat humanitaire hulp moet passen binnen de langetermijn, structurele problemen. Wat klopt, is dat het soms makkelijker is om geld in te zamelen voor humanitaire doelen, omdat ze zo zichtbaar zijn, op je tv-scherm en elders. We moeten erop letten dat we ontwikkeling op lange termijn niet ondermijnen. Daar doen we ons best voor. We letten erop dat we niet gewoon de mensen wat eten geven en daarna weer achter de horizon verdwijnen. Ik val ontwikkelingshulp niet aan. Ik zeg gewoon dat humanitaire hulp niet onder dezelfde existentiële angst lijdt als ontwikkelingshulp momenteel.

OVER HET LEVEN ALS MISTER NOODHULP

U werkt intussen bijna drie jaar als noodhulpcoördinator, en heeft alle ellende van de wereld met uw eigen ogen aanschouwd. Hoe blijft u hoopvol over de toekomst?
Soms is het inderdaad moeilijk, je gaat tenslotte van de ene ramp naar de andere. Maar ten eerste: we doen ook iets aan de situatie. We kijken niet hulpeloos toe maar voorzien eten, drinkwater, onderdak, medische hulp en onderwijs voor de kinderen. Er gebeurt dus iets. En de wereld is steeds beter in het aanpakken van rampen dan twintig, tien en zelfs vijf jaar geleden. Kijk naar de voorbeelden van de tsunami, of Darfoer: die hebben geleid tot een proces van hervorming in de humanitaire wereld. We zijn verre van perfect, maar we zijn wel beter geworden. We bereiken iets, we doen iets wat ons de moeite lijkt.
En ten tweede: je kan het vergelijken met een dokter. Die kan zich ook niet identificeren met elke patiënt die hij behandelt: hoe gaat het met hen, zijn ze nog in leven? Anders kan hij de nodige professionele afstand niet behouden om verder te blijven gaan. Je zet je gevoelens voor een stuk opzij en probeert de problematiek professioneel te benaderen. En humanitaire hulp is nu een professionele activiteit.