Kirgizië middelpunt van geopolitieke wedijver in Centraal-Azië

Kirgizië is een van de voormalige Sovjet-republieken in Centraal-Azië. Het grenst aan China en de voormalige Sovjet-republieken Kazachstan, Oezbekistan en Tadzjikistan. Het gebied is vanouds een centrum in het getouwtrek tussen de grote machten. Mongolen, Arabieren, Chinezen, Britten en Russen probeerden in het verleden allemaal de controle over het gebied te krijgen.
De aanwezigheid van de Verenigde Staten in het gebied is nieuw. Sinds 2001 is er een Amerikaanse basis bij de luchthaven Manas bij Bisjkek. Wie per vliegtuig aankomt in het land, ziet als eerste Amerikaanse militaire vliegtuigen.
Kort nadat de VS een basis opzetten bij Bisjkek, openden de Russen hun basis bij de luchthaven Kant, veertig kilometer verderop. Rusland probeert sindsdien zijn aanwezigheid te versterken in het land dat vroeger Russisch territorium was.
Nadat de Russische president Dmitri Medvedev Kirgizië eerder dit jaar 1,4 miljard euro aan leningen en investeringen toezegde, gaf de Kirgizische president Kurmnabek Bakiev opdracht de Amerikaanse basis te sluiten. Maar na een verdrievoudiging van de huur van de basis tot 60 miljoen dollar per jaar, kwam Kirgizië terug op de belofte aan de Russen. Wel kwamen er nieuwe voorwaarden, zoals het verminderen van het niveau van immuniteit van de Amerikanen en bewaking van de vliegbasis door Kirgizische militairen.
De Amerikanen beloofden ook 36 miljoen dollar voor het verbeteren van de infrastructuur van het vliegveld, 30 miljoen voor de bestrijding van terrorisme en drugshandel en 20 miljoen voor ontwikkelingsprogramma’s.
“Als klein land met weinig economische middelen, moet Kirgizië het uiterste halen uit dit spel tussen de grootmachten”, zegt de Kirgizische econoom Maksat Korooluev. “Bakiev heeft successen behaald in zijn buitenlands beleid: hij wist zowel van de Russen als de Amerikanen geld te krijgen, terwijl hij met beide landen de relatie goed heeft gehouden.”

Economische crisis

Kirgizische functionarissen beweren dat de Amerikaanse basis niet meer bestaat. Het zou nog slechts een ‘transitcentrum’ zijn voor goederen. De basis dient als tussenstop voor militairen en goederen die bestemd zijn voor Afghanistan.
Rusland verwelkomde de nieuwe deal, en wees op het verschil met een eerdere overeenkomst. “Dit is goed voor iedereen”, zei Medvedev, die de deal ook “een soeverein recht van Kirgizië” noemde.
“Als onderdeel van de overeenkomst lanceert Rusland een nieuwe militaire basis in het zuiden van Kirgizië. Daardoor versterkt Bakiev de strategisch belangrijke zuidelijke grenzen die het land beschermen tegen religieuze extremisten”, zegt Korooluev.
Rusland gebruikt de wereldwijde economische crisis om arme Centraal-Aziatische landen te hulp te schieten en de banden met die landen te versterken. Niet alleen Rusland en de VS roeren zich in de regio. China en Turkije laten hun gewicht ook voelen.
“Turkije heeft altijd interesse gehad in Centraal-Azië. Het land subsidieert scholen en universiteiten en investeert flink in de economie”, zegt Korooluev. Turkse onderwijsprogramma’s vallen vooral op. Er zijn al twee Turkse universiteiten. Turkije financiert ook Turkse afdelingen binnen andere universiteiten in het land.
 
Korooluev zegt dat de meeste Kirgiziërs geen moeite hebben met de Turkse aanwezigheid. Bij China ligt dat moeilijker. “De Chinezen domineren de plaatselijke markten en mensen zijn bang dat ze daardoor hun werk kwijtraken.”
Tussen 2004 en 2006 verdriedubbelde de Chinese export naar Kirgizië tot 1,15 miljard euro. Goedkope Chinese producten vinden gemakkelijk hun weg naar Kirgizische markten. China heeft ook veel geïnvesteerd in wegen naar Kirgizië, in de hoop de handel zo te stimuleren.

Islamisten

Rusland is nog steeds de sterkste speler in de regio, dankzij stevige diplomatieke, militaire en economische aanwezigheid. Ook heeft Kirgizië in cultureel opzicht een nauwere band met Rusland.
De Amerikanen versterkten hun aanwezigheid door onderwijs te bieden aan de Centraal-Aziatische elite. In 1997 werd de American University of Central Asia opgericht in Bisjkek. De universiteit staat tegenover een standbeeld van Marx en Engels en is gehuisvest in een gebouw waarin een hamer en sikkel zijn uitgehouwen. 
Maar sinds de val van de Sovjet-Unie, neemt religieus geïnspireerd geweld in het overwegend islamitische land toe. Slecht uitgeruste veiligheidstroepen en de poreuze grenzen zorgen ervoor dat militanten vanuit Afghanistan en Pakistan gemakkelijk het land binnen kunnen komen.
 
De Centraal-Aziatische regeringen maken zich zorgen over de islamistische belangstelling voor hun landen. Militanten verplaatsen zich, als gevolg van de militaire operaties in Afghanistan en Pakistan, naar ‘veiliger’ plaatsen in Centraal-Azië.