Klimaatconflicten

De geschiedenis herhaalt zich

‘Hoewel de klimaatverandering waarschijnlijk nooit de enige of directe oorzaak van bloedige conflicten is geweest en dat ook nooit zal zijn, kan ze wel mee de voorwaarden scheppen die conflicten waarschijnlijker of ernstiger maken’, schrijft de International Crisis Group in een dossier over de relatie tussen de klimaatverandering en conflicten. ‘Rapporten wijzen erop dat klimaateffecten op verschillende manieren zouden kunnen bijdragen tot bloedige conflicten. De achteruitgang van het milieu kan op lange termijn leiden tot schaarsheid van water en land, wat de rivaliteit over die voorraden doet toenemen en mogelijk tot geweld kan leiden. Het zou ook kunnen bijdragen tot massale migratiestromen (“milieuvluchtelingen”), die nabijgelegen gebieden kunnen destabiliseren. Ten slotte kunnen toegenomen klimaatwisselingen zoals intense droogtes, overstromingen of milieurampen op korte termijn economische schokken veroorzaken, wat tewerkstellingsmogelijkheden doet dalen – mogelijk met rekrutering door gewapende groeperingen tot gevolg – en dat kan leiden tot geweld. Deze patronen zijn reden tot ongerustheid.’
De Duitse denktank German Advisory Council on Global Change somt in haar rapport Climate Change as a Security Risk acht regionale hotspots op waar de klimaatverandering veiligheidsrisico’s inhoudt: Noord-Afrika, de Sahel, Zuidelijk Afrika, Centraal-Azië, India, Pakistan en Bangladesh, China, de Cariben en de Golf van Mexico, de Andes en het Amazonegebied. 
In het verleden is het al vaker gebeurd dat klimaatveranderingen tot bloedige conflicten leidden. In een rapport van 2006 wijst de onafhankelijke Australische denktank The Lowy Institute op tal van historische voorbeelden daarvan. Sommige klimaatveranderingen of extreme weersomstandigheden hebben zelfs bijgedragen aan de opkomst en het verval van beschavingen en naties. ‘Toenemende droogte en koude temperaturen brachten de Hunnen en Germaanse stammen in de vierde eeuw ertoe om zich langs de Volga en Rijn op te werken naar het mildere Gallië, wat uiteindelijk leidde tot de plundering van Rome door Visigoten’, klinkt het in de inleiding van Heating up the planet: Climate change and security. ‘In de achtste eeuw werd de moslimexpansie richting Middellands Zeegebied en Zuid-Europa tot op zekere hoogte gedreven door droogte in het Midden-Oosten. De Vikinggemeenschap in Groenland stierf in de vijftiende eeuw uit, gedeeltelijk ten gevolge van een plotse temperatuurdaling in Noord-Europa. Maar voor het grootste deel waren deze klimaatveranderingen van relatief korte duur en veel minder belangrijk dan de klimaatveranderingen die op ons afkomen.’ Pittig detail: The Lowy Instituut roept de Australische geheime diensten op zich te focussen op de risico’s van klimaatverandering. Het beveelt de inlichtingengemeenschap daarom aan meer mensen te rekruteren met een achtergrond in wetenschappen en milieustudies. (kc)
Het rapport Climate Change as a Security Risk van de Duitse denktank German Advisory Council on Global Change (mei 2007) kan je gratis downloaden op www.wbgu.de/wbgu_jg2007_kurz_engl.html

Klimaatverandering als kans

Veranderingen in het klimaat en milieu hoeven niet per se te leiden tot conflicten. Integendeel, ze vormen ook een kans om de samenwerking tussen staten te bevorderen. ‘De klimaatverandering zou de internationale gemeenschap kunnen verenigen, op voorwaarde dat die het probleem als een bedreiging voor de mensheid erkent en snel een dynamisch en globaal gecoördineerd klimaatbeleid opzet’, schrijft de Duitse denktank German Advisory Council on Global Change in het nieuwe rapport Climate Change as a Security Risk. De International Crisis Group wijst op haar website naar de waterproblematiek: ‘Waterschaarste heeft historisch vaak –zij het niet altijd– de samenwerking tussen staten bevorderd. De dialoog die tussen staten op gang wordt gebracht door afgenomen watervoorraden kan vertrouwen wekken, samenwerking institutionaliseren rond een breed gamma thema’s en gezamenlijke regionale identiteiten creëren. (…) De toegang tot water speelde bijvoorbeeld een belangrijke rol in de onderhandelingen over de oplossing van het conflict tussen India en Pakistan.’ Die onderhandelingen zitten echter nog steeds muurvast, wat aantoont dat het vertrouwen tussen vijanden soms trager toeneemt dan de gemiddelde temperatuur. (kc)

Klimaatconflict: Darfur

‘Het duidelijkste hedendaagse voorbeeld van de relatie tussen klimaatverandering en conflict is Darfur’, schrijft de Britse private military company Control Risks in zijn nieuwsbrief Perspective van juli 2007. Matthew Hulbert van Control Risks: ‘In Darfur, een regio met 50 tot 70 procent minder regen sinds 2003, vindt grootschalige woestijnvorming plaats. Met minder landbouwgrond beschikbaar voor gewassen en vee zijn de spanningen tussen veehoeders en boeren over de toegang tot water en land steeds gewelddadiger geworden. De spanningen veroorzaakt door de klimaatverandering versterkten de bestaande politieke, etnische en religieuze onenigheden in Darfur.’ In het rapport Africa Environmental Outlook 2 gaat het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) dieper in de op de grondoorzaken van het conflict in Darfur. Naast droogte, verwoestijning en toegang tot land en water zijn ook ontbossing en lokaal milieubeleid grondoorzaken van het conflict, aldus UNEP. (kc)

Wateroorlogen

‘Waterschaarste zal het komende decennium een sleutelprobleem worden’, zegt Matthew Hulbert, Global Issues Analyst van de Britse private military company Control Risks. ‘Als bijvoorbeeld verdragen over het beheer van een regionaal waterbekken verzwakken of in elkaar storten, kan dat uiteindelijk leiden tot interstatelijke conflicten. In dat opzicht zijn ondermeer de waterbekkens van de Jordaan, de Tigris en de Eufraat in het Midden-Oosten plaatsen om in de gaten te houden, net als het waterbekken van de Nijl, dat implicaties heeft voor Oost-Afrika en Egypte. In Azië zouden de spanningen kunnen toenemen over de Indus- en de Brahmaputra-rivier. De kans op spanningen is het grootst wanneer een stroomafwaartse staat erg afhankelijk is van rivierwater en sterk staat in vergelijking met stroomopwaartse staten, vooral wanneer het stroomafwaartse land ervan overtuigd is dat het de militaire macht heeft om de situatie recht te zetten.’ (kc)