Kroniek van een aangekondigde ramp

Een aantal moeilijk te beïnvloeden geografische en ecologische oorzaken zorgen ervoor dat het land steeds te kampen heeft met natuurrampen. Een verklaring voor het uitblijven van een waarschuwing voor de aardbeving, voor de ordeloosheid en plunderingen, voor de beperkte staatshulp, moet elders gezocht worden. De voorgeschiedenis en de gebeurtenissen in de laatste decennia liggen aan de basis van de huidige chaos die volgt op de verwoestende aardbeving.

Moeizaam zelfbestuur

Op 1 januari 1804 werd de vrije zwarte Republiek Haïti uitgeroepen. Het was het allereerste land in de wereldgeschiedenis wiens onafhankelijkheid gegrondvest werd op de triomf van een slavenopstand.
Reeds tijdens en direct na de revolutionaire periode trof men ontvlambare tendensen aan. Persoonlijk misbruik van de politieke macht en het gebruik van geweld om politieke doeleinden te bereiken was kenmerkend vanaf het begin van de Haïtiaanse republiek. Pas in 1825 deed Frankrijk in ruil voor een herstelbetaling van 150 miljoen goudfranken officieel afstand van haar toenmalige kolonie. Een schuld die tot in de 20e eeuw loodzwaar woog op het eiland, met zware leningen die ervoor moesten aangegaan worden.
Zoals zovele ex-kolonies was ook Haïti niet voorbereid op zelfbestuur. Vele landen vonden in de decennia na hun onafhankelijkheid uiteindelijk hun weg naar een gestructureerde staatsstructuur. In Haïti institutionaliseerde het patronagesysteem en het gebruik van geweld zich. De decennia nadien zag men bovendien weinig continuïteit in het bestuur. Leiders met een matige interesse voor de economische en sociale ontwikkeling van het land en haar burgers maakten integraal deel uit van het politieke toneel.

Papa en Baby Doc

Een hoogtepunt werd bereikt onder de Duvaliers, alias Papa en Baby Doc. François Duvalier riep een zeer repressief staatsapparaat in het leven: de Tontons Macoutes. De privémilitie schuwde terreur allerminst en was er op uit de belangen van de elite en van de buitenlandse investeerders te verdedigen.
Papa Doc werd president voor het leven en zijn zoon, Jean-Claude Duvalier volgde hem in deze functie op. Ondanks de vroege pogingen om het autoritaire karakter van zijn regime te ‘moderniseren’, viel Jean-Claude Duvalier snel terug op zijn vaders erfenis en voerde hij een even repressief beleid. Tot zijn verbanning in 1986, dat tevens het einde van de bijna dertig jaar durende Duvalier-dynastie betekende, werden de fondsen die bedoeld waren voor de ontwikkeling van Haïti gebruikt om de peperdure villa’s en pleziervaartuigen van de elite te bekostigen.

Gefaalde staat

De afgelopen vijfentwintig jaar kende het land dertien verschillende leiders. Sommigen bleven slechts enkele dagen aan de macht, anderen – met name Jean-Bertrand Aristide en de huidige president René Préval – zag men verschillende keren terugkomen als hoofd van de Haïtiaanse staat.
Zoals in het verleden het geval was, verkregen de presidenten hun macht op uiteenlopende manieren: Van (militaire) staatsgrepen, over interim-regeringen tot pseudo-democratische verkiezingen.
Sinds het aantreden van president Aristide in 1991 werd Haïti steeds vaker naar voor gebracht als een schoolvoorbeeld van een gefaalde, kwetsbare of ‘endemisch’ zwakke staat. Anno 2009 stond het land op een kritieke 12e plaats van de Failed States Index, waarbij het landen als Ethiopië, Nigeria of Noord-Korea achter zich laat. 
De escalerende fragmentering van het politieke veld, de voortschrijdende armoede en het gebrek aan (buitenlandse) investeringen zijn maar enkele van de verdere verklaringen waarom Haïti’s ‘heuglijke’ 200ste verjaardag in 2004 werd gevierd in een sfeer van vijandigheid en low-intensity geweld. Dit is kenmerkend voor het socio-politieke toneel dat Haïti al sinds haar onafhankelijkheid kent.
Verschillende waarnemers noemden de toestand van het land tot voor kort hopeloos, waarbij men wees op de economische stagnatie, blijvende politieke instabiliteit, gebrek aan modernisering in alle domeinen van de samenleving, tekort aan landbouwgrond, moeizame internationale relaties…

Préval brengt Lespwa

Sinds 2006 was er opnieuw lichte hoop in het zwaar gekwetste land. Voor het eerst volgde een democratisch verkozen president een andere verkozen president op. Er werd een voorzichtige economische groei opgetekend. Het land onderneemt opmerkelijke pogingen om uit de bijna tweehonderd jaar durende impasse te geraken.
Elke verkiezingsslag blijft echter een moment van onrust. De lijst van mislukte verkiezingen in Haïti is lang. Zo goed als elke escalatie van de spanningen in het land, was het resultaat van een verkiezingsgang. In een land waar gewapende milities, rebellengroepen of het leger vaak verantwoordelijk waren voor een machtswisseling, betekenen verkiezingen iets helemaal anders dan voor ons.
Uitgerekend volgende maand moet president Préval aan de kiezers verantwoording afleggen voor de afgelopen vier jaar. De spanningen die daardoor de voorbije maanden opnieuw aanwezig waren, zouden in deze periode van chaos nefast kunnen zijn voor de broze politieke stabiliteit.
Hierbij speelt de internationale gemeenschap en de massale hulp die het land lijkt te ontvangen een belangrijke rol. Indien de financiële hulp niet op de juiste plekken dreigt terecht te komen, is het moeilijk in te schatten wat de politieke repercussies zullen zijn. Naast acute noodhulp wordt er hopelijk ook op de langere termijn gedacht.