Kunnen de Spelen China wakker schudden?

Om de Spelen binnen te halen, gingen de Chinese machthebbers akkoord met grote hervormingen, zoals ongelimiteerde toegang voor buitenlandse journalisten. In zijn laatste pleidooi voor de toekenning van de Spelen aan China in 2001, beloofde de burgemeester van Peking, Liu Qi, ook dat de Olympische Spelen “de verdere ontwikkeling van de mensenrechten in China” ten goede zouden komen.
 
Hoewel de Spelen in de hele wereld als een sportief evenement gezien worden, dienen ze voor de Chinese regering vooral als middel om haar eigen legitimiteit en imago in binnen- en buitenland op te krikken. Dat zegt Minky Worden, auteur van “China’s Great Leap: The Beijing Games and Olympian Human Rights Challenges” en mediadirecteur van Human Rights Watch.
De titel van haar boek verwijst naar de vorige “grote sprong”, de hervormingen die Deng Xiaoping dertig jaar geleden invoerde.  “Die brachten het land meer economische vrijheid, maar geen politieke vrijheid of mensenrechten”, zegt Worden. “De volgende stap voor China moet dus een nieuwe sprong voorwaarts zijn op het vlak van persvrijheid, een sterkere rechtstaat en elementaire mensenrechten.”
Moeten wereldleiders de openingsceremonie boycotten?
De Spelen zijn erg belangrijk voor de Chinese bevolking en we roepen dan ook niet op tot een boycot. We vragen de wereldleiders wel dat ze aan hun aanwezigheid verbinden aan de voorwaarde van een significante verbetering voor de mensenrechten.
Is het dan gepast dat een Amerikaanse president die ceremonie persoonlijk komt bijwonen?
Het stelt inderdaad een fundamenteel probleem. George W. Bush is de verkozen president van een land dat naar eigen zeggen mensenrechten centraal stelt bij het buitenlandse beleid. Maar de Chinese regering is de meeste van haar beloften over de mensenrechten niet nagekomen en de situatie is zelfs nog verslechterd als direct gevolg van de Spelen. President Bush heeft de plicht om voor de vrijlating te ijveren van moedige mensenrechtenactivisten als Hu Jia.
Chinese regeringsmedewerkers hebben zich geëngageerd om de mensenrechten te verbeteren. In hoeverre hebben ze hun beloften gehouden?
Er zijn inspanningen gedaan voor de persvrijheid. In 2001 beloofde Wang Wei, vicevoorzitter van het Olympisch Comité van Peking, dat de media complete vrijheid zouden krijgen als ze naar China kwamen. De Chinese regering is die belofte deels nagekomen en heeft een aantal beperkingen voor buitenlandse journalisten weggenomen. Maar voor Chinese journalisten blijft alles hetzelfde, en ook Chinezen die geïnterviewd worden door buitenlandse journalisten lopen gevaar. Nu, een maand voor het begin van de Spelen, krijgen we ook van steeds meer buitenlandse journalisten te horen dat hun visum niet in orde lijkt te komen of dat ze geen toegang krijgen tot een satellietverbinding of andere essentiële voorzieningen om verslag uit te brengen.
Gaat het om slecht beheer of om een moedwillige tegenwerking?
Het gaat er eigenlijk om dat de juiste beslissingen maar niet genomen worden - een soort politieke verlamming. Dat wordt een groot probleem want de Spelen verwachten zo’n 25.000 journalisten. Heel wat sportjournalisten hebben al zes, acht of tien Olympische edities op hun actief. Ze weten hoe het systeem behoort te werken, en ze merken dat het in China niet werkt. Ze weten bijvoorbeeld dat ze één maand voor de Spelen al hun vergunningen en regelingen binnen moeten hebben. Die journalisten zullen erg boos zijn op de Chinese overheid als ze niet krijgen wat hen beloofd is.
Hoeveel mensenrechtenschendingen zijn er gebeurd tegen journalisten in aanloop naar de Olympische Spelen?
De Foreign Correspondent Club in China heeft daar onderzoek naar gedaan in januari. Ze spreken over bijna tweehonderd incidenten van fysiek geweld of arrestatie in 2007 alleen al.
Denkt u dat het aantal rellen en protesten tegen de overheid zal toenemen tijdens de Spelen?
De Spelen worden een belangrijke test voor de goede voornemens en beloftes van de Chinese regering. De manier waarop die omgaat met protest zal daarin een sleutelelement vormen. Ontelbare groepen en individuen hebben al sinds 2001 de tijd gehad om hun manifestaties of acties te plannen en te organiseren. De vraag is: hoe zal de overheid daarmee omgaan? Zal ze protest toelaten en zullen buitenlandse journalisten de vrijheid krijgen om verslag uit te brengen? Of worden de protestanten gearresteerd en de camera’s weggehouden? Dat zijn de grote vragen.
Kunnen de Olympische Spelen een positieve impact hebben op politieke veranderingen in China, zoals dat in Zuid-Korea het geval was in 1988?
De situatie in China is helemaal anders dan ze in Zuid-Korea was, maar we hopen dat de internationale druk op Peking om de beloften na te komen in combinatie met de binnenlandse vraag om hervormingen, resulteert in meer ruimte voor maatschappelijke organisaties en duurzame veranderingen voor de mensenrechten in China.