Landhervormingsprogramma zwarte boeren achter op schema

De boerderij Basotho Letjhabile ligt in de provincie Vrijstaat aan de grens met Lesotho, zo’n 350 kilometer van Johannesburg. Negen zwarte families kochten het bedrijf in februari van dit jaar voor 194.000 dollar over van een blanke boer, Toets Cahl, die op pensioen ging. Vijf jaar geleden gingen al ze bij Cahl aan de slag en runden ze de 1338 hectare tellende boerderij zelfstandig - Cahl kwam één keer per jaar op bezoek. Basotho Letjhabile heeft 180 hectare akkerbouw, de rest bestaat grotendeels uit weidegrond. Bij de koopsom waren machines inbegrepen en ook een windmolen die gebruikt wordt om water op te pompen.

Eva Mahao, die er ouder uitziet dan haar 51 jaar, is een van de nieuwe eigenaars. De mannen zaaien maïs en wij fokken kippen en verkopen groenten, zegt ze. Als ze net zo hard werken als ze deden toen we nog in loondienst werkten, dan weet ik zeker dat we het beter krijgen. Samen met de andere families hebben de Mahao’s tachtig hectare maïs gezaaid en ze kochten 234 stuks rundvee en 120 schapen.

Toen het ANC in 1994 aan de macht kwam na jaren van apartheidspolitiek, zette het landhervorming bovenaan de politieke agenda. Een ambitieus programma van restitutie, herverdeling, toewijzing van staatsbezit en wettelijke bescherming van landarbeiders werd in werking gezet. Het restitutieprogramma was bedoeld om misstanden die ontstonden na de invoering van de Landwet van 1913 recht te zetten. 87 procent van de grond werd toen bij wet aan blanken toegewezen, de overgebleven 13 procent was voor de zwarte bevolking. Onder de Wet van 1913 werden een paar miljoen mensen van hun land verdreven, soms onder dreiging met geweld, zegt Peter Brislin van het Departement voor Landzaken in Vrijstaat. Het gevolg was dat veel zwarten hun vaardigheden en expertise op het gebied van landbouw kwijtraakten.

Volgens overheidsfunctionarissen heeft na 1994 ongeveer drie miljoen hectare land een zwarte eigenaar gekregen. Het is de bedoeling dat tegen 2014 30 procent van de grond in handen van zwarten is, zegt Brislin. Maar we liggen behoorlijk achter op dat schema.

Een van de redenen voor de achterstand is geldgebrek. Vorig jaar kreeg Vrijstaat 26 miljoen rand (3,4 miljoen dollar) voor landaankopen. Dit jaar is dat 4,3 miljoen dollar, maar aangezien de grondprijzen in sommige regio’s de afgelopen twee jaar verdubbeld zijn, zet dat bedrag weinig zoden aan de dijk. De beste landbouwgrond kost momenteel zo’n 120 dollar per hectare. Staatsgrond is nog steeds erg goedkoop, die wordt verkocht voor 200 rand (ongeveer 30 dollar euro) per hectare. Er is echter te weinig staatsgrond beschikbaar.

In een recent interview met IPS wees Philip du Toit, auteur van het boek The Great South African Land Scandal, op het gebrek aan kennis bij de nieuwe boeren. Ik heb geen moeite met de landhervormingen. Het is goed dat ze plaatsvinden. Maar het probleem is dat het land nu in handen komt van mensen die niets van boeren afweten.

Een woordvoerder van het Departement voor Landzaken ontkende geruchten over boerderijen die over kop zouden zijn gegaan onder zwart management. Die verhalen zijn nergens op gebaseerd aldus de woordvoerder. Het is wel zo dat de nieuwe zwarte boeren wekelijks bezoek krijgen van adviseurs. De landarbeiders hebben nauwelijks ervaring met het nemen van beslissingen, ze hebben altijd uitgevoerd wat de eigenaar ze opdroeg. Nu ze opeens zelf verantwoordelijk zijn, is dat niet altijd even gemakkelijk, zegt adviseur Loffi Myberg. Hij is supervisor op Handevat, een bedrijf bij Bloemfontein. Bij wijze van experiment werken blanke boeren hier samen met zwarte medewerkers. De 60.000 blanke boeren hebben een netwerk van bonden, clubs en trainingscentra voor hun leden. Ze onderhouden ook persoonlijke relaties met bankmanagers. De zwarte boeren moet dat allemaal nog opbouwen, zegt Brislin.

Landhervormingen zijn ook in andere landen in het zuiden van Afrika een gevoelige kwestie. In het naburige Zimbabwe bezetten duizenden zwarte oorlogsveteranen en aanhangers van de regeringspartij Zanu-PF tussen 2000 en 2002 boerderijen van blanke boeren. Ongeveer 4500 boeren werden van hun boerderijen verdreven, met als gevolg dat de voedselproductie drastisch daalde. De helft van de Zimbabwanen is momenteel afhankelijk van voedselhulp. Ook in Namibië is een proces van herverdeling in gang gezet. De regering daar heeft beloofd dat de blanke boeren gecompenseerd worden, tenzij ze zwarte landarbeiders uitbuiten.

In Zuid-Afrika zijn Zimbabwaanse taferelen niet te verwachten. Maar het proces gaat volgens Magaliso Kubheka van de Landless People’s Movement (LMP) wel erg langzaam. In tien jaar tijd is slechts 3 procent van de grond die eigendom van blanken was, overgegaan op zwarte boeren. We hopen dat de overheid land gaat onteigenen.
(KS/ADR)