Marokko volgt verkeerde strategie tegen terroristische broeinesten

De zelfmoordterroristen die in mei 2003 aanslagen pleegden in Casablanca, kwamen uit een sloppenwijk. Zes maanden na de aanslagen, waarbij meer dan veertig mensen om het leven kwamen, kondigde de Marokkaanse premier Driss Jettou aan dat de regering van plan was jaarlijks 100.000 huizen te bouwen achterstandsgezinnen. De overheid beloofde ook financiële steun aan steden met serieuze plannen om krottenwijken ‘uit te roeien’.

“Maar gezinnen verplaatsen van hutjes naar appartementen, leidt niet tot sociale integratie en ontwikkeling”, zegt Azdine Nekmouche, oud-voorzitter van de Orde van Architecten in Casablanca. Je verplaatst bewoners van krotten naar betonnen dozen. De appartementencomplexen die gebouwd zijn voor sloppenwijkbewoners, zijn verticale getto’s geworden. Ze voldoen niet aan het concept van ‘stedelijke vermenging’. Als een grote groep mensen uit dezelfde sociaal-economische klasse bij elkaar wordt gezet, dan is er niemand van een hoger niveau die een voorbeeldfunctie heeft. Die mensen zijn juist nodig om anderen te motiveren, aldus Mekmouche.

Voor buitenstaanders valt het nauwelijks op dat achter de moderne gebouwen aan Casablanca’s Boulevard Idriss el Harti een appartementencomplex voor achterstandsgezinnen staat. Het werd 22 jaar geleden gebouwd in het Moulay Rachid district. In de winter van 1984 werden er voormalige bewoners van de sloppenwijk Ben M’sik gehuisvest. Hun nieuwe woningen waren nog niet af. Elke woning bestond uit een ruimte van negen vierkante meter, kale muren en vloeren en een gootsteen die dienst moest doen als ‘keuken’. De nieuwe bewoners werden geacht het huis zelf af te bouwen.

Mohamed K. was vijftien jaar oud toen hij verhuisde met zijn familie. Nu, 21 jaar later, herinnert hij zich dat hij elke dag meer dan tien kilometer moest lopen naar school. Er was destijds niet eens een bushalte in Moulay Rachid, zegt hij. Elk blok was omgeven met een omheining met schakelkettingen. We werden niet bepaald als mensen behandeld. Toen de omheining werd weggehaald, zei een van mijn vrienden: Ze denken dat we nu getemd zijn.

Drie jaar voordat Ben M’sik werd ontruimd, vielen politie en militairen de sloppenwijk binnen om een demonstratie neer te slaan. De bewoners eisten eten en hun opstand was gericht tegen de prijsstijging van de eerste levensbehoeften. De demonstratie liep uit de hand en leidde tot bloedige confrontaties. Leger en politie schoten met scherp op de demonstranten en er vielen duizenden slachtoffers. De doden werden begraven in massagraven.

Van alle sloppenwijken in Marokko ligt de helft in Casablanca, de grootste stad en het economische middelpunt van Marokko. In totaal telt het land ongeveer 1,5 miljoen sloppenwijkbewoners. Het nieuwe district Moulay Rachid kwam vlakbij de sloppenwijk Almassira. Die wijk ontstond in 1976, toen de regering een deel van Ben M’sik ontruimde omdat er een snelweg moest worden aangelegd. Omdat Ben M’sik toen nog geen risicostatus had, werden de bewoners eenvoudigweg van de ene sloppenwijk naar de andere verplaatst. Er werden geen nieuwe gebouwen neergezet.

De terroristen die de aanslagen op 16 mei pleegden, kwamen uit Almassira. Extremistische groeperingen, zoals Al Quaeda, vinden een vruchtbare voedingsbodem in zowel Moulay Rachid als Almassira, zeggen deskundigen. De hoge bevolkingsdichtheid, werkloosheid en analfabetisme zijn volgens hen factoren die zorgen voor grote frustraties.

Moulay Rachid en Almassira zijn de grootste leveranciers van criminelen, zegt Mohamed Chemsy, van de Orde van Advocaten in Casablanca. Een groot deel van de strafrechtzaken betreft bewoners van die twee wijken. Zij zijn ook gevoelig voor rekrutering door extremistische bewegingen.

Moulay Rachid heeft een industrieterrein, maar de meeste bedrijven staan op het punt failliet te gaan. Ze kunnen de concurrentie niet aan met producten uit Spanje, Algerije en China, die illegaal de grens overkomen. Ook hebben ze het moeilijk vanwege de verhoogde belastingen en het gebrek aan overheidssteun.

Het zou goed zijn ondernemerschap in de wijk te bevorderen, zegt Chemsy, maar dat brengt weer nieuwe problemen met zich mee. Dan krijgen bewoners te maken met ingewikkelde administratieve procedures. Het eerste obstakel is het aanvragen van een vergunning om een winkel te openen. Dat heeft al een langdurig bureaucratisch proces tot gevolg.

Ook bestaat er veel corruptie in Moulay Rachid, een andere hindernis voor particulier initiatief. Toekomstige ondernemers raken al snel verstrikt in de netten van omkoopbare ambtenaren, plaatselijke overheidsfunctionarissen en agenten.

Het Marokkaanse beleid ten aanzien van sloppenwijken kenmerkt zich door incidentenpolitiek. Na de volksopstand in 1981 werd actie ondernomen en ook na de aanslagen in 2003. Desondanks is het plan nu om sommige Marokkaanse steden in 2007 ‘sloppenwijk-vrij’ te verklaren. Voor andere steden is de doelstelling dat in 2010 te bereiken. Analisten lijken het er echter over eens dat een programma om ‘getto-vrije’ steden te creëren, meer zin zou hebben. (JS/ADR)