Martelschool wordt mensenrechtenmuseum

Toen María del Carmen Moyano weeën kreeg, brachten ze haar naar de kelder van de ESMA, waar de martelkamer en de ziekenboeg waren. Ze beviel van een meisje. Een legerofficier nam de zuigeling mee, en moeder en dochter zijn tot vandaag ‘verdwenen’. De getuigenis van twee vrouwen die samen met haar opgesloten zaten en één van de weinige levende getuigen zijn, staat opgetekend in het rapport ‘Nooit meer’, dat de Nationale Commissie voor Vermiste Personen in 1984 publiceerde. María del Carmen Moyano was één van de talrijke politieke gevangenen die in de Technische Marineschool ESMA beviel. Enkele weken of maanden na de bevalling werden de moeders vermoord en werd hun baby geadopteerd door één van bewakers of door een familie met nauwe banden met het regime.

De marineschool in het centrum van Buenos Aires is een van de sterkste symbolen van de ‘vuile oorlog’ van de militaire junta die het land van 1976 tot 1983 in haar greep had. Officiële cijfers zeggen dat het leger 9000 mensen deed ‘verdwijnen’, mensenrechtenorganisaties spreken van 30.000. Van de naar schatting 5000 politieke gevangenen die langs de marineschool passeerden en er werden gemarteld, werd op zo’n honderd na niemand teruggevonden. Wereldwijd reageerde de publieke opinie geschokt toen voormalig marinekapitein Adolfo Scilingo in 1995 onthulde dat politieke gevangenen die er werden opgesloten levend in zee werden gegooid. Zijn verklaring bevestigde de tot dan toe controversiële stelling van het boek ‘De vlucht’ van journalist-activist Horacio Verbitsky bevestigd. Op de terreinen van de school bevond zich ook een opslagplaats van gestolen goederen van gevangenen, een drukpers voor illegale documenten en een dienst die eigendommen van gevangenen overdroeg aan een bedrijf in handen van marineofficiers.

Op 24 maart, de achtentwintigste verjaardag van de staatsgreep van de junta, wordt de marineschool officieel overgedragen aan de regering, die belooft dat mensenrechtenorganisaties zelf kunnen beslissen wat er met het terrein gebeurt. Tot op de dag van vandaag huisde er nog altijd een school voor militairen en burgers. Twee weken geleden maakte het hoofd van de Argentijnse marine, admiraal Juan Godoy bekend dat president Néstor Kirchner had gevraagd de school voor het einde van het jaar naar een andere locatie te verhuizen. De grond is eigendom van de staat. Toen hij in 1924 werd overgedragen aan de zeemacht was dat onder de overeenkomst dat het zou worden teruggegeven zodra het niet langer een school was. Mensenrechtenorganisaties vinden het belangrijk dat de herdenkingsplaats niet zij aan zij met de marineschool moet bestaan. In 1998 verhinderden ze dat toenmalig president Carlos Menem de gebouwen neerhaalde en er een park met een verzoeningsmonument van maakten.

Het leger geeft nu zelf voor het eerst toe dat de marineschool een symbool van barbaarsheid is. President Kirchner zelf bezocht vorige week vrijdag het terrein. Bij hem waren een dertigtal ex-gevangenen van de school. De mannen en vrouwen liepen arm in arm of omhelsden elkaar, maar hielden hun emoties strak onder controle. Een van hen noemde het bezoek een cirkel die rond is.

Woensdag zullen families en overlevenden spandoeken met afbeeldingen van de slachtoffers aan het hek rond de school hangen, en deelnemen aan de officiële overhandigingceremonie van Kirchner, gevolgd door een concert. Wat ze daarna precies met het terrein willen doen, hebben de negen lidverenigingen van de in 1999 gestichte mensenrechtenkoepel ‘Open Herinnering’ nog niet beslist. Zeker is dat er een museum komt.Daarover hielde ze vijf jaar geleden al een conferentie, maar toen dachten ze nog dat het een droom was die ze nog 20 of 30 jaar zouden moeten uitstellen. Het terrein zal alleszins deel uitmaken van het project ‘topografie van de herinnering’, dat de herinnering aan de meer dan 300 clandestiene gevangenissen uit de tijd van de junta levend wil houden.