Miljoen Colombianen van huis en haard verdreven

De regering van president Alvaro Uribe Vélez verergert met haar aanpak van de Colombiaanse burgeroorlog het vluchtelingenprobleem in het land. Dat zeggen althans de VN. Duizenden Colombianen zouden naar Panama en Ecuador of naar veiliger plaatsen in Colombia zelf vluchten uit angst voor het geweld tussen het leger, de rebellen en de paramilitairen.

Albastella Barreto, directeur van de stichting Paz y Bien in Cali, zegt dat het regeringsoffensief heeft geleid tot een daling van het aantal ontvoeringen. Maar de oorlog woedt nog steeds door en veel mensen zitten in een onveilige situatie. Zij vluchten naar grote steden als Bogotá, Cali of Medellin. Daar zijn ze grotendeels op zichzelf aangewezen.

In 2004 raakten dagelijks 863 mensen ontheemd als gevolg van het gewapende conflict, zegt Victor Arango, Latijns-Amerikadeskundige van het VN-Ontwikkelingsprogramma UNDP. Afro-Colombianen en de inheemse bevolking hebben het meest te lijden onder het conflict. Uit statistieken van de regering blijk dat ruim een miljoen ontheemde Colombianen naar de zestien grote steden is getrokken, in de hoop daar werk te vinden of hulp te krijgen van de overheid.

De uittocht van plattelandsbewoners wordt onder meer veroorzaakt door gewapende groepen die land van inheemse bevolking inpikken. De meeste ontheemden zijn kleine boeren. Zij worden ook vaak van hun land verjaagd omdat de grond vernield is door pesticiden. Die worden gebruikt om de cocaïneteelt in het land te bestrijden.

In veel gevallen worden families bedreigd door het Colombiaanse leger. De boeren worden beschuldigd van hulp linkse guerrilla’s en zijn zo gedwongen te vluchten. Colombianen die naar het buitenland vluchten, vallen onder de internationale vluchtelingenwetgeving. Die schrijft onder meer voor dat een land verplicht is eten en onderdak te verschaffen aan vluchtelingen. Ontheemden in Colombia zelf zijn afhankelijk van steun van hun regering, zegt Arango.

Volgens internationale mensenrechtengroeperingen zijn er enkele overheidsprogramma’s die zich richten op ontheemden. Maar in de meeste gevallen ontbreken de oplossingen op lange termijn, zoals reïntegratie in de samenleving. Er bestaat onder ontheemden bovendien schroom om hulp te vragen bij overheidsinstanties. Daar krijgen ze vaak te horen dat ze er niet als ontheemden uitzien. Ze worden geïntimideerd en beledigd en zijn bang voor repressie. Ontheemden die geen officiële status hebben, krijgen geen hulp van de overheid. Programma’s voor geregistreerde interne vluchtelingen houden op na zes maanden, daarna is er niets meer, zegt Arango.

Colombia krijgt na Israël en Egypte het meeste ontwikkelingsgeld uit de Verenigde Staten. Het grootste deel daarvan, 1,3 miljard dollar, wordt gedoneerd via Plan Colombia. Dat plan richt zich op economisch herstel, het beëindigen van de gewapende conflicten en bestrijding van de drugshandel. Dit laatste heeft geleid tot het besproeien van de akkers van boeren die coca telen in gebieden waar opstandelingen actief zijn of die bezet worden door paramilitairen.

Dat de catastrofe in Colombia zo weinig aandacht krijgt, komt volgens documentairemaakster Jennifer Szymaszek omdat er geen beelden beschikbaar zijn voor het grote publiek. Szymaszek werkt aan een documentaire over het werk van Albastella Barreto in Cali. Er zijn schokkende beelden van vluchtende Bosniërs en Sudanezen de wereld overgegaan. Maar crisis in Colombia speelt zich grotendeels buiten ons blikveld af. Mensen vluchten vaak in het donker, om te voorkomen dat ze gezien worden door guerrilla’s of paramilitairen. (JS)