Minder vrijheid in oudere democratieën

De organisatie publiceerde gisteren ter gelegenheid van haar twintigjarig bestaan het boek ‘Speaking Out for Free Expression’. In het boek wordt teruggekeken op twintig jaar vrijheid van informatie en expressie.

Het keerpunt in de ontwikkeling van de vrijheid van expressie in de Verenigde Staten en West-Europese democratieën ligt bij de aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten, zegt directeur Agnès Callamard van Article 19. “Ontwikkelde landen hebben een nieuwe veiligheidsagenda. Daardoor wordt in enkele van de meer gevestigde democratieën de bescherming van vrijheid van expressie teruggedraaid.” Het is de verantwoordelijkheid van overheden om hun burgers te beschermen in de ‘strijd tegen de terreur’, zegt ze. “Maar de strijd tegen het terrorisme gaat veel verder dan wij denken dat acceptabel is. De veiligheidsagenda is zo belangrijk geworden dat de balans tussen het recht op vrijheid en het recht op veiligheid zoek is.”

In westerse democratieën is een teruggang zichtbaar in zowel het recht als de praktijk, zegt Callamard. “In West-Europa en de VS is nieuwe wetgeving aangenomen en de overheid en de politie hebben meer macht gekregen. Dat is onderdeel van een hele reeks negatieve ontwikkelingen voor de burgerrechten in het algemeen.”

Aan de andere kant, zegt ze, is de vrijheid van expressie wereldwijd verbeterd. Er zijn meer democratische landen dan twintig jaar geleden, in Afrika, Latijns-Amerika en Oost-Europa. “In deze nieuwe democratieën bestaat meer persvrijheid en vrijheid van expressie.”

Communicatierevolutie

Ook in China is vooruitgang geboekt, zegt Callamard. “Na het bloedbad in 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede, heeft zich een ontwikkeling in de goede richting ingezet. Maar er moet nog steeds veel werk verzet worden. Journalisten en dissidenten die zich op internet roeren worden gevangen gezet en er bestaat geen vrijheid van politieke expressie.”

Afrika heeft verschillende dramatische, maar positieve ontwikkelingen doorgemaakt zegt Article 19 in het rapport. “Wat vooral opvalt is dat Afrika veranderd is door het democratiseringsproces en de revolutie in de telecommunicatie”, zegt Callamard. “De mobiele revolutie brengt met zich mee dat veel meer mensen kunnen communiceren en informatie kunnen ontvangen. Maar het is een eerste stap in een lange weg die nog te gaan is. Er zijn ook landen waar de situatie verslechterd is, zoals in Senegal, een land dat vroeger gezien werd als een van de symbolen van het nieuwe Afrika.” Zuid-Afrika is nog steeds een voorbeeld van wat bereikt kan worden met verlicht leiderschap, zegt Callamard.

Midden-Oosten

De Arabische nieuwszender Al Jazeera voorziet mensen in het Midden-Oosten van informatie die voorheen vrijwel ontoegankelijk was, constateert het rapport. “Maar ook daar heeft de strijd tegen het terrorisme ertoe geleid dat regimes de vrijheid van expressie onderdrukken. In Egypte hebben bloggers met draconische wetten te maken. In Jemen zijn journalisten die zich kritische uitlieten over het regime opgepakt als ‘terroristen’.”