Mondiale herverdeling verarmt het Westen niet

Caipirinha is een mengeling van cachaça, limoensap, suikersiroop en ijs. Elk van die ingrediënten afzonderlijk is ondrinkbaar; samen vormen ze een heerlijk drankje. Nog nooit heb ik meegemaakt dat, wanneer ik beweer dat onversneden cachaça weliswaar minder medicijnachtig smaakt dan witte rum (wat in België vaak wordt gebruikt als substituut voor cachaça) en toch echt niet lekker is, er iemand vraagt: “Drink je dan liever caipirinha zonder cachaça?” Iedereen begrijpt dat het om de dosering en de mengeling gaat, niet om een veroordeling van het ene of het andere ingrediënt.

Merkwaardig, telkens wanneer ik stel dat een onversneden mondiale vrije markt ‘inbuvable’ is staat er wel iemand op om te vragen of ik dan liever een mondiale planeconomie zou willen. (Al dan niet gevolgd door de vraag of ik na mijn veertigste verjaardag alsnog communist geworden ben.) Nee hoor, mij moet je niet overtuigen van de zegeningen van de vrije markt, al was het maar omdat die voor de meest doeltreffende geneesmiddelen heeft gezorgd, en in de rijkste landen voldoende welvaart heeft voortgebracht om ervoor te zorgen dat zowat iedereen die deze geneesmiddelen nodig heeft ze ook krijgt.

Maar het was geen onversneden vrije markt die dat bewerkstelligd heeft, wel een vrije markt aangelengd met sociale rechten, regulering en herverdeling. Recht op onderwijs en gezondheidszorg, bijvoorbeeld; regulering zoals verbod op kindarbeid en schoolplicht en minimumloon (waardoor arbeidersgezinnen hun kinderen naar school konden sturen); en herverdeling via belastingen die onderwijs en gezondheidszorg gratis of betaalbaar maakten.

Veel onderzoekers die aan de uitvinding van nieuwe geneesmiddelen hebben meegewerkt zouden nooit aan hoger onderwijs toegekomen zijn in een onversneden vrije markt. En veel patiënten die nog leven dankzij die geneesmiddelen zouden ze nooit gekregen hebben in een onversneden vrije markt. Mijn ultiem argument: er bestaat geen enkel land van het zogenaamde ‘vrije Westen’ dat de vrije markt niet heeft versneden en aangelengd met sociale rechten, regulering en herverdeling. Als het kon, als een onversneden vrije markt leefbaar zou zijn, dan zou je ze wel ergens kunnen terugvinden. Niet dus.

En toch is de onversneden mondiale vrije markt precies wat we in petto hebben voor de armste landen: ‘trade, not aid’. Sociale mensenrechten spelen in internationale handelsrelaties geen rol.

Regulering van de wereldhandel? Enkel wanneer het de rijkere landen goed uitkomt. Herverdeling? Heel onze ontwikkelingssamenwerking is erop gericht zichzelf overbodig te maken; tijdelijke hulp, zodat de armste landen zichzelf zouden helpen. Dat klinkt goed, tot men het probeert te vertalen naar onze interne herverdelingsmechanismen.

Probeer u even in te beelden dat u morgen een brief van uw mutualiteit in de bus krijgt, waarin staat: “Wij gaan onszelf overbodig maken; dit jaar krijgt u nog een medische controle en behandeling voor alle kwalen; vanaf volgend jaar bent u helemaal klaar voor de competitie.” Dat is ongeveer wat onze ontwikkelingssamenwerking nastreeft.

Ik schrijf dit vanuit Brasilia (vandaar de caipirinha-inspiratie), waar ik een conferentie over universele sociale zekerheid bijwoon. Wat mij opvalt is dat sociale rechten, regulering van de vrije markt en herverdeling terugkomen in alle tussenkomsten van sprekers uit het Zuiden, maar telkens vanuit nationaal perspectief. Men heeft zich er blijkbaar bij neergelegd dat er van de internationale gemeenschap niet veel meer te verwachten valt dan wat tijdelijke hulp.

Zou het lukken, integratie in een mondiale onversneden vrije markt, met enkel nationale correcties? Zo heeft België het ook gedaan, kan men aanvoeren. Maar België moest niet aankijken tegen een ‘honderd tegen een’ ongelijkheid toen het de mondiale economische competitie aanging, en slechts een heel beperkt gedeelte van de economie was echt verwikkeld in die competitie. Ik heb er geen goed oog in, in de kansen van de armste landen.

Maar de vraag die mij nog het meest bezighoud is deze: waarom zouden we het niet doen? Waarom zouden we mondiale sociale rechten niet omarmen; waarom zouden we mondiale regulering en herverdeling niet toepassen? Zijn de rijkste families van België, een eeuw geleden, zoveel armer geworden van de rechten van de arbeiders die ze moesten erkennen, van de regulering die ze moesten aanvaarden, van de herverdeling die ze moesten ondergaan? Of is iedereen erop vooruitgegaan? U kent de antwoorden wel.

Caipirinha is ongetwijfeld lekkerder dan cachaça.