Moord op aartsbisschop Romero bijna 25 jaar na dato nog onbestraft

De aartsbisschop van San Salvador sprak zich onomwonden uit tegen het toenemende geweld en de schendingen van de mensenrechten door gewapende troepen en paramilitaire doodseskaders in zijn land. Op 23 maart 1980 sprak hij de militairen rechtstreeks aan tijdens zijn wekelijkse preek. De woorden In de naam van God, in de naam van deze lijdende mensen wiens wanhopige gebeden dagelijks luider klinken, smeek ik u, gebied ik u: Stop met deze onderdrukking, werden hem fataal. De volgende dag werd de bisschop tijdens de mis doodgeschoten door een sluipschutter.

Romero werd bijna direct verheven tot martelaar en icoon voor progressieve katholieken in Latijns-Amerika. In 1994 werd hij door de Rooms-Katholieke Kerk in El Salvador officieel voorgedragen voor een heiligverklaring. Vandaag, bijna 25 jaar na de dood van de aartsbisschop, zijn de verantwoordelijken voor de moord nog steeds niet berecht. Familieleden van Romero vragen al bijna 25 jaar om gerechtigheid, maar ook de huidige regering van president Antonio Saca weigert om de zaak te onderzoeken. Saca’s partij, de Nationale Republikeinse Alliantie (ARENA) werd in 1981 opgericht door Roberto D’Aubuisson, die daarvoor leider was van de beruchte doodseskaders in El Salvador. Alom wordt aangenomen dat de doodseskaders destijds opdracht gegeven hebben voor de moord op Romero. Volgens een rapport van de VN-Waarheidscommissie voor El Salvador uit 1993, heeft D’Aubuisson zelfs hoogstpersoonlijk opdracht gegeven voor de liquidatie.

Ondanks alle tegenwerking, hebben mensenrechtenactivisten en religieuze organisaties de hoop op gerechtigheid nog niet opgegeven. Vorige maand bevond een Amerikaanse federale rechtbank in Californië de voormalige luchtmachtkapitein Alvaro Saravia schuldig aan medeplichtigheid aan de moord op Romero. Saravia, die naar de VS emigreerde toen het onderzoek naar zijn rol in bij de aanslag begon, werd veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding van 10 miljoen dollar.

Wat in Californië is gebeurd, is hoopgevend, zegt Adelaida de Estrada, woordvoerder van de Oscar Romero Stichting in San Salvador. Maar het neemt niet weg dat andere betrokkenen en degenen die de moord hebben uitgevoerd, nog steeds op vrije voeten zijn.

In al de jaren dat strijd werd geleverd met de linkse guerrilla, hebben de Salvadoraanse veiligheidstroepen en paramilitaire doodseskaders op grote schaal mensen vermoord, gemarteld en laten ‘verdwijnen’. De oorlog kostte aan 75.000 mensen het leven. Zevenduizend Salvadoranen verdwenen, terwijl naar schatting een miljoen mensen het land ontvluchtte. Onder de slachtoffers van de doodseskaders zijn achttien rooms-katholieke priesters en vijf nonnen. Vier van hen kwamen uit de Verenigde Staten.

In zijn wekelijkse preken sprak Romero zonder voorbehoud over de mensenrechtenschendingen door militairen en doodseskaders. Romero veroordeelde ook de Amerikaanse betrokkenheid bij het conflict. Amerika gaf de Salvadoraanse regering tijdens de burgeroorlog voor miljarden dollars aan militaire steun en verzorgde trainingskampen voor Salvadoraanse militairen. Slechts enkele weken voor zijn dood, stuurde Romero een brief naar de Amerikaanse president Jimmy Carter, waarin hij schreef: U zegt dat u een christen bent. Als u werkelijk een christen bent, dan stopt u met het geven van steun aan de militairen hier, want ze gebruiken die alleen om mijn volk te vermoorden.

Romero werd in 1917 geboren in de Salvadoraanse stad Ciudad Barrios. Hij studeerde theologie aan de Gregoriaanse Universiteit van Rome en werd in 1942 priester gewijd. Daarna ging hij terug naar El Salvador, waar hij parochiepriester werd en later rector van een seminarium in de hoofdstad. In 1967 werd hij bisschop, in 1977 werd hij benoemd tot aartsbisschop van San Salvador.

Romero werd gezien als een conservatief, omdat hij kritiek uitte op aanhangers van de bevrijdingstheologie, een progressieve stroming in de Rooms-Katholieke Kerk die in Latijns-Amerika steeds meer invloed kreeg. Tot ongenoegen van de kerk en het overheidsestablishment, ontpopte Romero zich echter al snel als een voorvechter van de armen en onderdrukten en als criticus van degenen die in eerste instantie zijn benoeming toejuichten.

Als erkenning voor zijn tomeloze inzet voor de mensenrechten en zijn pogingen om vrede te bereiken in El Salvador, werd hij in 1978 genomineerd voor de Nobelprijs voor Vrede. Maar doordat Romero de misdaden van het leger en de doodseskaders aan de kaak stelde en zich inzette voor mensen aan de zelfkant van de samenleving, werd hij door het leger en de elite gezien als ‘communist’. De haat tegen Romero was na zijn dood niet afgelopen: tijdens zijn begrafenis explodeerde een bom naast de kathedraal van San Salvador en overheidstroepen openden het vuur op de 50.000 mensen die waren gekomen om afscheid te nemen. Veertig mensen werden gedood en tweehonderd raakten gewond.

Aan het gewapende conflict in El Salvador kwam in 1992 een einde, toen de regering en de guerrillastrijders van het FMLN een vredesakkoord tekenden in Mexico-Stad. Volgens Adelaida de Estrada van de Oscar Romero Stichting kan er echter geen vrede bestaan zolang de moordenaars van aartsbisschop Romero niet vervolgd worden.

De regering van president Saca verbergt zich echter achter een amnestiewet om de zaak niet te hoeven heropenen. Nadat het aartsbisdom de regering verzocht om enkele bepalingen in de wet in te trekken, zodat de zaak heropend kon worden, liet Saca weten dat het oprakelen van oud zeer niet in het belang is van een land dat naar de toekomst kijkt.

Het aartsbisdom en de Romero Stichting werken samen met advocaten aan strategieën om de moordenaars toch berecht te krijgen, in El Salvador of daarbuiten. (JS)