'Multinationals krijgen totale controle over boeren'

Dit weekend is het 25-jarige Pesticide Actienetwerk (PAN) bijeen in Maleisië om te praten over de pogingen van de grote landbouwbedrijven om de hele keten van zaad tot supermarkt in handen te krijgen. PAN is een netwerk van meer dan 600 ngo’s, instituten en individuen in meer dan 90 landen die duurzame en rechtvaardige alternatieven zoeken voor chemische bestrijdingsmiddelen.

Volgens de deelnemers heeft een handvol multinationals de verkoop van landbouwchemicaliën in handen. Syngenta, Bayer, Monsanto, BASF, Dow en DuPont beheersen samen 85 procent van de markt ter waarde van 30 miljard dollar (205 miljard euro) per jaar. Drie  bedrijven - Cargill, Archer Daniels en Bunge – controleren 90 procent van de graanhandel. DuPont en Monsanto domineren de wereldwijde zaadhandel, waar elf firma’s de helft van de verkoop beheersen. Een kwart hiervan is genetisch gemodificeerd.

De concentratie wordt aangejaagd door de stijgende onderzoekskosten, de toenemende vraag naar productregistratie en de jacht op winst en marktaandeel van de grote multinationals.

Ngo’s moeten het opnemen tegen de claims van pesticidenmerken dat hun middel veilig en duurzaam is en gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. De wereldwijde federatie van agrochemische multinationals, CropLife International, presenteert zichzelf als de industrie van de ‘plantwetenschap’. Hun jaarverslag over 2007 beweert zelfs dat pesticiden goed zijn voor het milieu, onder andere omdat het boeren zou helpen om minder kooldioxide uit te stoten en omdat de biodiversiteit zou worden beschermd door betere oogsten.

Eén van de meest zorgwekkende processen ligt volgens deskundigen in de overname van de hele landbouw door bedrijven via zogenaamde verticale integratie. Daarbij wordt de hele voedselproductie overgenomen, van het eigendom van het dna en de verkoop van zaad aan boeren, tot de retailmarkt in supermarkten.

“Multinationals kopen alle bedrijven op die toegevoegde waarde kunnen creëren”, zegt Javier Souza Casadinho van het Argentijnse Studiecentrum voor Toegepaste Technologieën bezorgd. “Via contracten met boeren kunnen ze bepalen wat, hoe en voor wie iets is geproduceerd, en tegen welke prijs. Soms zijn het dezelfde bedrijven die ook de middelen aan de boer leveren.” Daardoor wordt ook de overstap naar genetisch gewijzigde gewassen makkelijker.

“Verticale integratie vernietigt de vrije markt, ten koste van mensen”, zegt Antonio A Tujan Junior, internationaal directeur van de Ibon Foundation Inc, een sociaal-economisch onderzoeksinstituut in de Filipijnen. De handelaren bepalen hoe de markt eruit ziet – boeren en consumenten kunnen niet anders dan volgen.

Verticale integratie zorgt er ook voor dat zelfvoorzienende boeren worden opgenomen in de keten van de bedrijven en daar afhankelijk van worden, met monoculturen als gevolg. “Dat klinkt efficiënt, maar het ondermijnt de democratie en de vrije markt, waar iedereen op gelijk niveau kan handelen.”

Er zijn nieuwe strategieën nodig om iets te doen tegen deze machtsstructuren, zeggen campagnevoerders, zoals kiezen voor biologische landbouw. Daarmee kan de  afhankelijkheid van grote multinationals worden tegengegaan. Tujan wil consumenten stimuleren om niet alleen “lokaal” of “nationaal” te kopen, maar vooral “klein”, direct van boerenmarkten. “Mensen moeten zich bewust worden van hoe voedsel wordt gemaakt en consumenten moeten een keuze maken.”