Nederlaag van fundamentalisme heeft zowel partijpolitieke als ideologische oorzaken - analyse

In 1999 wist de oppositie nog handig gebruik te maken van het massale verzet tegen voormalig premier Mahathir Mohamad, die in 1998 zijn tegenstander Anwar Ibrahim liet arresteren, zogezegd omdat hij een bedreiging vormde voor zijn machtspositie. Maar zondag moest de islamitische PAS-partij zelfs in traditionele islamitische bolwerken als de deelstaten Kelantan en Terengganu de duimen leggen. PAS haalde slechts de meerderheid in zes van de 86 kiesdistricten. Bij de ontbinding van het parlement op 5 maart had de partij nog 27 zitjes. Toppolitici van de PAS verkeerden zondag zowat in shocktoestand toen de omvang van hun nederlaag duidelijk werd. Ook de Partij voor Nationale Gerechtigheid scoorde slecht. Zij verloor bijna alle 48 zetels die ze te verdedigen had. De voorzitter, Wan Azizah Ismail, de echtgenote van Anwar Ibrahim, bleek na een hertelling wel haar zetel te kunnen bewaren.

Wanneer alle resultaten bekend zijn en alle stemmen zijn herteld, zal de regeringscoalitie Nationaal Front onder leiding van de Verenigde Maleisische Nationale Organisatie (UMNO), de partij van premier Abdullah Ahmad Badawi, volgens sommige bronnen 200 van de 219 zetels in het uitgebreide parlement hebben. Het Front haalde 4,3 miljoen of 64 procent van de stemmen die zondag werden uitgebracht en veroverde ten minste 12 van de 13 deelstaten. De opkomst lag zondag gemiddeld op 63 procent. PAS kreeg een miljoen stemmen of 15,8 procent. De Partij voor Democratische Actie, die vooral aanhang heeft onder Chinezen, kende een opmerkelijke comeback en sleepte met 630.000 stemmen 12 parlementszetels in de wacht.

Politieke analisten gissen momenteel naar de oorzaken voor de politieke aardverschuiving. Er is een onmiskenbare steun voor de gematigde en progressieve islam, meent sociaal wetenschapper Chandra Muzaffar. De Maleisiërs - zowel de moslims als niet-moslims - hebben duidelijk en ondubbelzinnig het radicalisme in naam van de islam verworpen zoals de PAS dat verkondigt. Dit is de zwaarste nederlaag die de PAS ooit heeft geleden. Ik vraag me af of ze er politiek nog bovenop komen, stelt Chandra. Nu moet Abdullah natuurlijk wel goed omgaan met het belangrijke mandaat dat de bevolking hem heeft gegeven. Hij wijst erop dat Abdullah werk moet maken van de beloofde corruptiebestrijding en dat hij moet blijven pleiten voor een gematigde en progressieve islam. Abdullah volgde in oktober Mahathir op. Hij wist meteen de Maleiers voor zich te winnen door afstand te nemen van zijn voorganger en enkele van zijn verkwistende megaprojecten te schrappen. Hij beloofde ook een grote schoonmaak in de openbare diensten, een herstructurering van de politie en het einde van de corruptie binnen de overheid. Ook met zijn aandacht voor landbouw, plattelandsontwikkeling en volksgezondheid maakte hij zich populair.

De nederlaag van de PAS bewijst volgens waarnemers vooral dat de stemmen die de partij in 1999 nog wist te veroveren, vooral proteststemmen waren tegen de manier waarop toenmalig premier Mahathir zijn tegenstander Anwar Ibrahim had behandeld. Nu die gevoelens wat zijn geluwd, zijn de meeste kiezers teruggekeerd naar de stal van de regering, vooral ook omdat Mahathir is afgetreden en is vervangen door een vriendelijke, aardige islamitische geleerde, die alleen maar goed lijkt te willen doen, meent een analist. De pensionering van Mahathir en de aangename persoon van zijn opvolger Abdullah hebben de boosheid van de Maleiers getemperd. Moslims houden niet zo van het islamitisch radicalisme zoals PAS dat verkondigt. Een andere deskundige bevestigt dat zowel de islamitische als de niet-islamitische Maleisiërs na de aanslagen van 11 september de strijdbare politieke islam van de PAS hebben verworpen. Hij noemt de uitslag van zondag een overwinning voor het secularisme en een multicultureel Maleisië. Deze uitslag zal vermoedelijk ook een impact hebben in de hele islamitische wereld, waarin Maleisië geldt als een van de weinige moderne en succesvolle staten.

Sommigen vrezen wel dat deze verkiezingsuitslag kan leiden tot een radicalisering van de PAS. De regering heeft ongeveer negentig mensen, onder wie veel voormalige leden van de PAS, zonder proces opgesloten omdat zij lid zouden zijn van de verboden militante groep Jemaah Islamiah. Maar volgens Chandra heeft de PAS zich altijd gehouden aan de grondwet en is het ‘heel onwaarschijnlijk’ dat de partij zou radicaliseren. De voorzitter van PAS, Abdul Hadi Awang, heeft al verklaard dat zijn partij zich bij de resultaten zal neerleggen, en dat zij langs de parlementaire weg zal blijven ijveren voor de islam. Analisten menen dat er nu veel afhangt van de manier waarop Abdullah zijn vele beloften zal nakomen om de corruptie te bestrijden en te zorgen voor transparantie en aansprakelijkheid. Hij heeft het islamitisch radicalisme verslagen en het mandaat gekregen dat hij wilde. Nu moet hij zijn beloften nakomen. Alleen zo kan hij verhinderen dat de radicale islamitische stijl van de PAS weer opgang maakt.

Analisten menen dat de nederlaag het einde zal betekenen van de Gerechtigheidspartij, die ooit nog werd beschouwd als de enige kracht die Mahathir het hoofd kon bieden. Volgens sommigen zal deze nederlaag en het feit dat de overwinning Abdullah zowel heeft versterkt binnen de UMNO als binnen de regering leiden tot een toenadering met Anwar Ibrahim. Abdullah is nu sterk genoeg om ten minste alle mogelijkheden voor de toekomst van Anwar te onderzoeken, meent Murugesu Pathmanaban van het Centrum voor Politieke Wetenschappen.