Nieuwe grondwet drijft wig tussen coalitiepartners

Het voorliggende grondwetsontwerp zou een drastische inperking van de presidentiële macht in Kenia betekenen. Een nieuw aan te stellen eerste minister zou de bevoegdheid krijgen om ministers en een vice-premier voor te dragen, waarna de president hen aanstelt.

Pogingen om de presidentiële macht te beperken, stammen uit de bezorgdheid dat de machtscentralisatie in het verleden tot misbruiken heeft geleid in Kenia. Bij haar aantreden in december 2002 beloofde de regerende Nationale Regenboogcoalitie binnen de honderd dagen een nieuwe grondwet te maken, een deadline die president Kibaki een jaar later opschoof naar 30 juni 2004. Sinds april vorig jaar is een commissie van 629 ministers, parlementsleden en vertegenwoordigers van het middenveld en de religieuze gemeenschap effectief met de grondwetshervorming bezig.

De voorliggende inperking van de presidentiële macht verdeelt de twee belangrijkste coalitiepartners. Een reeks regeringsleden liep weg uit de vergadering van de grondwetcommissie van 15 maart die de macht van de eerste minister vastlegde. Het protest wordt aangevoerd door vice-president Moody Awori en minister van justitie en grondwetszaken Kiratu Murungi van de National Alliance Party of Kenia (NAK), een partij met leden die nauwe banden heeft met de president. Andere ministers wilden hun regeringspartners niet volgen en bleven in de commissie. Onder hen minister van Gender en Sport Najib Balala en zijn collega van Wegen en Openbare Werken Raila Odinga van de Liberal Democratic Party (LDP), de andere belangrijke coalitiepartij. Odinga wordt getipt als mogelijk kandidaat voor de post van eerste minister, en geniet massale steun van de resterende commissieleden en het Keniaanse publiek. Odinga en Murungi staan als kemphanen tegenover elkaar.

Concreet protesteren Murungi en zijn aanhang tegen de afwijzing van een rapport door een zogenaamd consensusopbouwend comité voorgezeten door bisschop Philip Sulumeti. Het rapport stelt een systeem voor waarin de eerste minister een zekere macht krijgt, maar waarin de president de touwtjes grotendeels in handen houdt. Murungi wil dat de eerdere stemming over het rapport wordt overgedaan, en dan niet zoals gebruikelijk in de commissie met handopsteking, maar met een geheime stemming. Tot het rapport besproken, aangepast en aangenomen is, trekken wij ons terug uit de commissiebespreking, waarschuwde Murungi. In de ogen van politiek analist Mitch Odero wijzen dit soort uitspraken erop dat Kenia opnieuw begint af te glijden naar dictatorschap. Sowieso roept de terugtrekking van de regering uit de commissie vragen op over haar eerdere belofte om Kenia een nieuwe grondwet te bezorgen.

Het vertrek van de regeringsleden verhinderde de overblijvende 340 commissieleden nochtans niet om door te gaan met hun werk. De stemming over het ontwerp is gepland voor vandaag (19 maart). Het ontwerp zou dan vandaag worden omgezet in een wetsvoorstel en binnen de zeven dagen worden voorgelegd aan het parlement. Dat zou vanaf volgende week haar zitting moeten hernemen, maar woensdagavond stelde president Kibaki dit uit tot 30 maart, naar verluidt om de regering de kans te geven het dispuut over de grondwet op te lossen.

Het is niet helemaal duidelijk of het parlement de voorliggende grondwet nog zou kunnen wijzigen. Volgens de huidige wetgeving moet ze het ontwerp ofwel volledig aannemen ofwel in zijn geheel afkeuren en zijn amendementen onmogelijk. Maar eerder deze maand legde de regeringscoalitie twee nieuwe wetvoorstellen op tafel die volgens sommige analisten kunnen dienen om toch wijzigingen in de grondwet aan te brengen. Een van de wetvoorstellen voorziet in een nationaal referendum over het grondwetsvoorstel. Volgens politiek wetenschapper Mutahi Ngunyi zal de regering gemakkelijk de benodigde meerderheid vinden om het wetsvoorstel aan te nemen, en dan ligt de weg naar amendementen toch open.