Nieuwe paus krijgt weinig krediet in Latijns-Amerika

Weinig religieuze denkers in Latijns-Amerika zijn opgetogen met de keuze voor Jopseph Ratzinger als nieuwe paus. Leonardo Boff, één van de leiders van de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologie, reageerde nog behoorlijk positief. Als christen respecteer ik de beslissing, zei Boff, ondanks het feit dat het moeilijk is van deze paus te houden. In 1985 legde Rome Boff het zwijgen op en in 1992 gaf de theoloog, getergd door kerkelijke sancties, zijn priesterschap op.

De marxistisch geïnspireerde bevrijdingstheologie ontstond in de jaren 60 en neemt de problematiek van de armen in de samenleving als uitgangspunt. Zonde staat gelijk met onderdrukking, slavernij, ongelijkheid en dictatuur. De theologie vond in Ratzinger één van haar felste tegenstanders. Ik hoop dat deze paus meer denkt aan de mensheid dan aan de Kerk, zegt Boff.

De Argentijnse priester Eduardo de la Serna, een lid van de beweging van progressieve priesters, gelooft dat de verkiezing van Ratzinger een erg moeilijke tijd inluidt voor de Kerk van de armen in Latijns-Amerika”. Onder impuls van Ratzinger werden de bevrijdingstheologen uit de Kerk gezet. Het is onwaarschijnlijk dat hij veranderd is. Hij heeft onze ideeën nooit behoorlijk bestudeerd, zegt de la Serna. In tegenstelling tot Johannes Paulus II, die in een arm land opgroeide, heeft de Duitser geen idee van de realiteit van de armen, meent de Argentijn. Toch sluit hij een verrassend pontificaat niet uit: Ratzinger was ooit een progressief en wie weet keert hij terug naar zijn wortels”.

De keuze voor Ratzinger is bedroevenswaardig, vindt de Chileense theoloog Alvaro Ramis van het Diego Medellín Centre, één van de organisatoren van het Chileens Sociaal Forum. Als kardinaal was Ratzinger superconservatief en gekant tegen samenwerking met andere Kerken. Hij toonde zich een tegenstander van het openstellen van de Kerk voor de wereld.

Het oordeel van de conclaaf van kardinalen in de Sixtijnse Kapel toont volgens Ramis aan dat het Vaticaan zijn rug keert naar de wereld en zich volledig in zichzelf keert. Hoewel hij niet weet hoe Ratzinger als paus wordt, kan Ramis niet vergeten dat hij in het verleden grote groepen mensen schoffeerde. Ratzinger heeft als kardinaal gezegd dat gescheiden mensen en politici die voor abortus zijn de communie geweigerd dienen te worden, zegt Ramis. En dat het katholicisme het enige ware geloof is.

De Kerk in Cuba vreest dat de conservatieve paus nog meer gelovigen in de armen van sekten en andere religies zal drijven. Dat zegt de historicus en journalist Enrique López Oliva, een voormalige professor aan de universiteit van Havana. De Cubaanse Kerk is als geen andere afhankelijk van Rome omdat Fidel Castro haar niet lust. Als Benedictus XVI het atheïstische regime op Cuba verder op de korrel neemt, krijgen Cubaanse priesters het nog moeilijker, voorspelt López Olivia. Velen geloven dat zijn verkiezing tot een nieuw schisma zal leiden.

Een deel van de Latijns-Amerikaanse Kerk hoopt alsnog dat Rome van koers verandert. Ratzinger kan veranderen als hij ervan uitgaat dat hij niet alleen de vertegenwoordiger is van een conservatieve strekking maar van alle katholieken, zegt Nilton Giese, de woordvoerder van de Latijns-Amerikaanse Kerkenraad in het Ecuadoraanse Quito, die 150 kerken vertegenwoordigt. In het belang van de eenheid van de Kerk zou het niet verstandig zijn om nu al te oordelen over de nieuwe paus, meent Giese. Maar het is bekend inderdaad, dat hij als kardinaal de meest stroeve en conservatieve standpunten vertegenwoordigt”. Als hij die lijn doortrekt naar zijn pontificaat dan zijn de gevolgen voor de katholieke Kerk moeilijk in te schatten.

De nieuwe paus krijgt wel het vertrouwen van de voorzitter van de Venezolaanse Conferentie van Bisschoppen. Meer nog dan een conservatief is Ratzinger een man met een erg duidelijk visie. Hij heeft vastomlijnde ideeën en kan die als geen ander naar de realiteit vertalen. Ook Nobelprijswinnares Rigoberta Menchú, bekend om haar mensenrechtenwerk in Guatemala, verleent Benedictus XVI nog het voordeel van de twijfel. Ze hoopt dezelfde nauwe band te hebben met deze paus als met de vorige.

De vrouwelijke religieuze prominenten in Latijns-Amerika reageren ronduit negatief. Het is een droevige dag vandaag, zegt Maria José Rosado Nunes, het hoofd van de Braziliaanse tak van Katholieken voor het Recht op Vrije Keuze. We mogen geen vrouwvriendelijke Kerk verwachten onder deze paus.

Nunes, een sociologe, voorspelt een verdieping van de kloof tussen de kerkelijke hiërarchie en de mensen van God. Dat kan ook een positief effect hebben, meent Nunes. Bewegingen als de International Movement We Are Church (IMWAC) kunnen sterker worden. De aanvaarding van het modernisme, een proces dat op gang kwam met het Tweede Vaticaanse Concilie in de jaren 60 en onder Johannes Paulus II werd afgebroken, kan doorgaan buiten het Vaticaan om. (MM/ADR)