Nog een decennium in het teken van de indiaan

De erfenis van het kolonialisme terugdraaien en de ruwweg 350 miljoen indianen, aboriginals, tribals en andere ‘inheemsen’ hun rechten teruggeven. Dat was de bedoeling van het decennium van de inheemse volkeren dat in 1995 startte en over een week eindigt. Het was meer bepaald de bedoeling dat nationale regeringen de oorspronkelijk bewoners van gekoloniseerde gebieden formeel zouden erkennen als achtergestelde groep. Nationale regeringen moesten hen een zekere mate van zelfbestuur met collectieve rechten toekennen, bijvoorbeeld het recht op land en op grondstoffen.

Het resultaat van tien jaar knokken voor inheemse rechten, is nog nauwelijks voelbaar. Zeven op tien inheemse organisaties vinden wel dat ze zelf geprofiteerd hebben van het inheemse decennium, zo blijkt uit een rondvraag van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties. De organisaties werken beter samen en weten hun krachten nu ook internationaal te bundelen. Maar slechts 36 procent van de inheemse organisaties ziet ook echt een verbetering op hun werkterrein. Slechts één op drie organisaties vindt dat er meer geld is voor ontwikkelingsprojecten en dat de leden van hun groep meer rechten en inspraak hebben. Vierenveertig procent ziet geen enkele verbetering.

Er is al tien jaar een document dat moet leiden tot een ‘partnerschap’ tussen nationale regeringen en inheemse groepen. Maar de VN-lidstaten hebben slechts een akkoord gevonden over twee van de 45 artikels van het zogenaamde ‘Ontwerpverdrag over de mensenrechten en fundamentele vrijheden van inheemse volkeren’. De Amerikaanse, Canadese, Australische en Nieuw-Zeelandse regeringen willen de inheemsen enkel individuele rechten toekennen.

Tijdens de onderhandelingen over de verdragstekst in Genève deze maand, werd de International Indian Treaty Council het onderhandelen beu. De in de VS gevestigde organisatie, die een honderdtal indianenstammen vertegenwoordigt, ging in hongerstaking. We wilden meer doen dan speechen. We wilden onze stem laten horen, zegt Andrea Carmen, de directeur van de Treaty Council. De actie van de inheemse onderhandelaars vond weerklank.

Maandag stemde de Algemene Vergadering van de VN een resolutie voor een tweede internationaal decennium voor inheemse volkeren. De resolutie roept de 191 lidstaten van de Verenigde Naties ook op om de ontwerptekst zo snel mogelijk af te werken.

Het is frustrerend dat het zo lang duurt, maar het is natuurlijk geen verrassing dat het erg lang duurt om die enorme erfenis van de koloniale periode op te ruimen, zegt Carmen. Sommige landen zijn daartoe bereid, andere niet. De onderhandelaar van de Verenigde Staten, Luis Zuniga, zegt dat Washington bereid is om de Amerikaanse indianen interne zelfbeschikking te geven over belastingen, onderwijs en landbeheer. Maar we willen geen onderhandelingen over een verdrag dat de interne relaties met een soevereine staat wil hertekenen. Over de overdracht van land en grondstoffen bijvoorbeeld, wil Washington niet praten.

De inheemse onderhandelaars geloven er nog in. De rechten van inheemsen staan nu op de agenda in landen die daar zonder internationale druk nooit aan gedacht zouden hebben, zegt Carmen in naam van de Amerikaanse indianen. Ook Suhas Chakma, de coördinator van het Aziatische Netwerk voor Inheemse en Tribale Volkeren, gelooft dat er in 2005 een doorbraak mogelijk is. Ik ben zeker optimistisch: de inheemse rechten worden niet langer alleen in de VN-instellingen besproken. Langzaamaan sijpelt het ook door in de nationale politiek.

De inheemse organisaties verwachten veel van de speciale VN-rapporteur over inheemse rechten, een post die dit jaar werd gecreëerd en die wordt bekleedt door Rodolfo Stavenhagen. Veel landen hebben nu hebben ingevoerd die de inheemse zaak bevorderen, luidde de conclusie van Stavenhagen tijdens zijn eerste verslag in augustus, maar de vooruitgang op nationaal niveau worden overschaduwd door de mensenrechtenschendingen en de achterstelling waarvan miljoenen inheemsen het slachtoffer zijn. Volgens de speciale rapporteur moeten regeringen dringend maatregelen nemen om het geweld op en de exploitatie van inheemse vrouwen te stoppen. (MM)