"Omwentelingen" maken aids nog gevaarlijker

We onderschatten het gevaar van nieuwe uitbraken, vindt Samuel R. Friedman, onderzoeker van het Centre for Drug Use and HIV Research van National Development and Research Institutes (NDRI) in de VS. In de discussie over aids bestaat te weinig aandacht voor inbreng vanuit de sociale wetenschappen en grote gebeurtenissen op het wereldtoneel, zegt hij. De aandacht gaat vooral uit naar individueel gedrag en medische interventies.

Friedman en onderzoekers uit Argentinië, Australië, Zuid-Afrika en de VS, onderzochten het verband tussen sociale ontwikkelingen, de verspreiding van HIV en de reactie op de veranderingen in de wereldwijde epidemie. Onder meer oorlogen, politieke omwentelingen en ecologische en economische ontwrichting kunnen volgens de onderzoekers leiden tot een plotselinge sterke toename van het aantal HIV-besmettingen. Het is zeer waarschijnlijk dat we de komende jaren met dergelijke gebeurtenissen te maken krijgen op het wereldtoneel. Die veranderingen verstoren bestaande sociale netwerken en het seksueel gedrag, waardoor de verspreiding van HIV kan toenemen.

Zo kan de opwarming van de aarde volgens hen leiden tot massale migratie, die tot gevolg heeft dat sociale normen die het virus onder controle houden, geen invloed meer hebben. Toenemend religieus fundamentalisme kan leiden tot overheidsbeleid waarin weinig aandacht is voor beschikbaar onderzoeksmateriaal en preventie.

Het gebrek aan breed onderzoek verzwakt de aids-bestrijding volgens de wetenschappers. Toen aids net ontdekt werd, wisten we niet genoeg om er een intelligente discussie over te voeren, zegt Friedman. Maar tegenwoordig hebben we veel meer kennis. We weten dat enkele van de grootste uitbraken van de afgelopen vijftien jaar gerelateerd zijn aan grote gebeurtenissen, zoals epidemieën in Centraal-Azië en Oost-Europa na de ineenstorting van de Sovjet-Unie begin jaren negentig.

UNAIDS, het aidsprogramma van de VN, schat dat in 2005 ongeveer 1,6 miljoen mensen in die regio’s besmet waren met HIV. Dat is een vertwintigvoudiging in minder dan tien jaar. De epidemie breidt zich nog steeds uit. Oekraïne en de Russische Federatie tellen momenteel de meeste besmettingen van Centraal-Azië en Oost-Europa.

Eind 2004 waren in Rusland 860.000 mensen geïnfecteerd met HIV. Rusland heeft daarmee de grootste aids-epidemie van Europa. De oorzaak van het hoge aantal besmettingen ligt volgens Friedman in de grootschalige verstoring van bestaande sociale netwerken en de demoralisatie van de Russische jeugd tijdens de overgangsperiode na val van de Sovjet-Unie. Het seksuele gedrag van jongeren veranderde en het drugsgebruik nam toe. Er is zeker reden tot zorg, omdat we de komende jaren wellicht nieuwe revolutionaire omwentelingen kunnen verwachten in de wereld, in ontwikkelingslanden en misschien ook wel in sommige industrielanden, aldus Friedman.

Hij wijst ook op het ontstaan van nieuwe sloppenwijken zonder sanitaire voorzieningen, waar mensen blootstaan aan parasieten en ondervoeding, op de talloze sociale problemen die veroorzaakt worden door gewapende conflicten in de wereld en op de impact van economische crises. Als er geen adequate reactie is op dit soort ingrijpende sociale gebeurtenissen, dan kunnen binnen een mum van tijd honderdduizenden mensen geïnfecteerd raken.

Grote sociale en politieke veranderingen hebben echter niet altijd dramatische gevolgen als het gaat om de verspreiding van HIV. Veel oorlogen in Afrika hebben niet geleid tot een toename van het aantal HIV-besmettingen, en op de Filipijnen is gebleken dat omwentelingen ook niet noodzakelijk leiden tot grote, nieuwe uitbraken. De onderzoekers pleiten voor verder onderzoek om duidelijker te krijgen welke sociale factoren de risico’s op een epidemie vergroten.

Sinds aids in 1981 in de VS ontdekt werd, raakten meer dan 65 miljoen mensen geïnfecteerd met het HIV-virus dat aids veroorzaakt. Vijfentwintig miljoen mensen stierven aan aids, blijkt uit cijfers van UNAIDS. Momenteel zijn er tussen 37 en 45 miljoen mensen besmet met HIV. (JS/PD)