Onderzoek naar burgeroorlog verhit Spaanse gemoederen

Garzón verwierf internationaal bekendheid door zijn aanhoudingsmandaat tegen de Chileense dictator Augusto Pinochet. Hij heeft verscheidene ministeries, steden, universiteiten en ook de katholieke Kerk inzage gevraagd in de registers en andere documenten die informatie bevatten over de slachtoffers van de burgeroorlog en de repressie onder Franco. Volgens ramingen van historici vermoordden de troepen van Franco tijdens de burgeroorlog en de eerste jaren van de dictatuur 100.000 mensen.
Garzón wil de documenten bestuderen om uit te maken of het Nationaal Hof bevoegd is om de aanklachten te onderzoeken die vorig jaar werden ingediend door de verenigingen van de nabestaanden van de slachtoffers.
Het initiatief heeft discrete steun in de regering van premier José Luis Rodríguez Zapatero. Maar de Partido Popular (PP) hakt hard in op Garzón. Ze vindt dat de zaak voor eens en voor goed gesloten is door een amnestiewet uit 1977 en een andere wet, de Ley de Memoria Histórica, die pas vorig jaar werd goedgekeurd. Die wet laat geen nieuwe rechtszaken toe die gebaseerd zijn op politieke kwesties. PP-voorzitter Mariano Rajoy kantte zich tegen het “openen van de wonden uit het verleden” en voorspelde dat het initiatief tot niets zou leiden.

Misdaden tegen de menselijkheid

Garzón en zijn medestanders argumenteren dat de twee wetten een onderzoek naar misdaden tegen de menselijkheid niet uitsluiten. De documenten over de slachtoffers van de burgeroorlog en de dictatuur moeten uitsluitsel geven of die kwalificatie in dit geval van toepassing is.
Er bestaan geen officiële slachtofferlijsten van de burgeroorlog en de dictatuur. Op verschillende plaatsen in Spanje bestaan er wel verenigingen die proberen uit te vissen wat er in die jaren precies is gebeurd. Drie van dergelijke organisaties uit Catalonië, Andalusië en Majorca hebben vorig jaar de klachten ingediend die Garzón in actie deden komen.
De verenigingen hebben getuigenissen verzameld over de wandaden van het regime van Franco, bevolkingsregisters doorgenomen en massagraven onderzocht waarin veel slachtoffers werden gedumpt. Op Majorca zijn op die manier de namen van 198 mensen vastgesteld die vermoord werden onder Franco, en nog 400 anderen die verdwenen.
De belangrijkste bron van informatie is allicht de Vallei van de Gevallenen, de grootste Spaanse oorlogsbegraafplaats. Volgens Anselmo Álvarez, de abt die de begraafplaats beheert, rusten er 34.000 mensen die stierven tijdens de burgeroorlog. De abt weet nog niet hoe hij op de vraag van Garzón zal antwoorden.
Mandatarissen uit Granada and Córdoba hebben wel al hun medewerking toegezegd. Op het kerkhof van San José in Granada zijn volgens de plaatselijke onderzoeksvereniging onder Franco 2400 mensen doodgeschoten en bijgezet in massagraven.

Verzet

Garzón moet wel optornen tegen verzet uit gerechtelijke hoek. In februari eiste het Openbaar Ministerie dat de aanklachten van de onderzoeksverenigingen onontvankelijk zouden worden verklaard omwille van de amnestiewet uit 1977. Volgens Juan Pablo González, een woordvoerder van de Algemene Raad van Rechtelijke Macht (CGPJ), is Garzón niet bevoegd om “historische onderzoeken” te voeren of lijsten op te stellen van de slachtoffers van de burgeroorlog.
Zelfs Rechters voor Democratie (JpD), een progressieve organisatie, heeft kritiek. Garzón kreeg ook een zware aanval te verduren door El Mundo, een van de belangrijkste kranten van Spanje. Dat leidde er dan weer toe dat de Raad van Rechters van het Nationaal Hof zijn verdediging op zich nam.