Op zoek naar tegenmacht voor ANC

Op 14 april worden verkiezingen gehouden in Zuid-Afrika. Het zijn de derde democratische verkiezingen in het land en ze komen precies tien jaar na de afschaffing van de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika. Politiek commentator Chris Landsberg van het Centre of Policy Studies in Johannesburg, zegt bezorgd te zijn over de vijandige toon van de campagne. De meeste oppositiepartijen geven blijk van angst voor het African National Congres (ANC), de regeringspartij. Ze vinden dat het ANC te veel macht heeft en dat de partij gestopt moet worden. Om dat te bereiken worden allianties gevormd, aldus Landsberg.

De meeste opiniepeilingen voorspellen een royale winst voor het ANC, een herhaling van het succes van 1994 en 1999. De meest loyale aanhangers van de partij zouden zwarte plattelandsbewoners zijn, maar het ANC krijgt ook steun van zwarte stadsbewoners. Deze mensen bekommeren zich volgens Landsberg niet om de vraag of het ANC haar verkiezingsbeloften inlost. Ze stemmen met hun hart. Ze kiezen voor het ANC vanwege de identiteit van de partij: het ANC bracht ze vrijheid. Het ANC was de bestrijder van de apartheid. Het is de partij die staat voor verzet tegen racisme en onrechtvaardigheid.

Deels komt het ongenoegen over de macht van het ANC voort uit de angst dat de partij haar tweederde meerderheid in het parlement zal gebruiken om de Zuid-Afrikaanse grondwet te veranderen. Iets wat door het ANC herhaaldelijk is tegengesproken. De Democratische Alliantie (DA) blijft echter bezorgd over de mogelijkheid dat de grondwet zodanig aangepast kan worden, dat een president drie in plaats van twee termijnen kan aanblijven.

Het oppermachtige ANC kan zich echter niet alles veroorloven, zo bleek deze week. Met een weinig tactisch grapje haalde president Thabo Mbeki zich de woede op de hals van politici en vrouwengroeperingen. De ANC-leider zei bij wijze van grap dat hij zijn zus zou slaan als ze hem zou vertellen dat ze verliefd was geworden op Kenneth Meshoe, de leider van de Afrikaanse Christen-Democratische Partij.

Volgens de vrouwengroepen neemt Mbeki vrouwenrechten niet serieus en moet hij zijn verontschuldigingen aanbieden. In een land waar huiselijk geweld een groeiend probleem is, kun je niet doodleuk zeggen dat je er geen moeite mee hebt je zus te slaan, zegt E.K. Thoko, onderzoeker aan de Universiteit van Pretoria.

Hoewel de Democratische Alliantie in de campagne de tamelijk vriendelijke verkiezingsleus ‘Zuid-Afrika verdient beter’ gebruikt, wijst de partij ook op de volgens haar dubieuze houding van het ANC inzake mensenrechten. In een speech ter gelegenheid van de Nationale Dag voor de Mensenrechten op 22 maart, beschuldigde DA-leider Tony Leon president Mbeki van een wat al te ‘flexibele’ houding met betrekking tot mensenrechten. Daardoor zou het ANC machtsmisbruik oogluikend goedkeuren. Leon doelde daarmee onder meer op de Zimbabwaanse president Robert Mugabe, wiens landhervormingsprogramma en controversiële herverkiezing in 2002 bij de Zuid-Afrikanen voor verdeeldheid hebben gezorgd.

Mbeki volhardt hardnekkig in een politiek van ‘stille diplomatie’ met betrekking tot Zimbabwe, met het argument dat dat de beste manier is om iets te doen aan de politieke en economische crisis in het land. Oppositiegroeperingen menen echter dat Harare die houding interpreteert als een vrijbrief om door te gaan met mensenrechtenschendingen.

Hoewel de DA de meeste aanhang heeft onder de blanke bevolking, probeert de partij ook ingang te vinden bij Indiërs en andere gekleurde bevolkingsgroepen. Ik denk dat Tony Leon een interessante koers heeft uitgezet, zegt Landsberg. Hij realiseert zich dat Zuid-Afrika zich ontwikkelt in de richting van een tweepartijenstelsel. De DA is ervan overtuigd dat zij die tweede partij wordt, aldus Landsberg.

In Zuid-Afrika zijn 142 politieke partijen geregistreerd. Slechts 37 daarvan zullen in april meedoen aan de verkiezingen. Minder dan een derde beschikt over kandidaten voor zowel de landelijke als de regionale verkiezingen. Landsberg verwacht dat de meeste partijen vanzelf verdwijnen na de verkiezingen, of dat ze worden opgeslokt door grotere partijen. Van alle nieuwkomers worden de slechts één jaar jonge Onafhankelijke Democraten met bijzondere interesse gevolgd. Lijsttrekker Patricia de Lille wist sympathie te verwerven, nadat ze de betrokkenheid van de regering bij een miljardenfraude in de wapenhandel aan de kaak stelde.

Ze zet zich ook onvermoeibaar in voor de bestrijding van aids, een belangrijke aanbeveling nu het ANC onder vuur ligt wegens getreuzel in het verstrekken van antivirale medicijnen aan mensen die besmet zijn met aids. Volgens schattingen van de overheid zijn vijf van de veertig miljoen Zuid-Afrikanen met hiv besmet.

Het ANC belooft de kiezers nieuwe banen, minder armoede en een impuls voor ‘black economic empowerment’, het programma dat de invloed van zwarte Zuid-Afrikanen in het economische leven moet vergroten. Thoko benadrukt dat het een goed idee zou zijn als politici daadwerkelijk inzetten op inhoudelijke kwesties. Met moddergooien bereiken we niets.