Opmars soja nefast voor kleine boeren en natuur

De doorbraak van soja in Argentinië is verbijsterend. Dit jaar zullen de Argentijnse boeren naar schatting 36,5 miljoen ton soja binnenhalen, ruim drie keer meer dan in 1996. 95 procent van die oogst wordt uitgevoerd. De sojaboom wordt veroorzaakt door de hoge sojaprijzen op de internationale markt.

De helft van de Argentijnse landbouwgrond bestaat intussen al uit soja-akkers. In de rijke landbouwgebieden in het midden en het oosten van het land is het gewas een zegen - door de aantrekkelijke prijzen die op de wereldmarkt voor soja betaald worden, kan een boer met 50 hectaren grond goed zijn brood verdienen.

Maar de sojateelt dringt ook steeds verder door in noordwesten van Argentinië, een droge regio die ver van de grote uitvoerhavens ligt. Daar, in de provincies Salta, Catamarca, Jujuy, Santiago del Estero en Tucumán, moeten landbouwbedrijven minstens 1.000 hectaren groot zijn om de sojateelt winstgevend te maken. Zonder doorgedreven automatisering redden zelfs die bedrijven het niet - op goed draaiende sojaplantages van 1.000 tot 2000 hectaren werken maar twee tot vijf mensen.

Volgens Chris Van Damme, professor Milieubeleid en Duurzame Ontwikkeling aan de Nationale Universiteit van Salta, valt de expansie van de sojateelt in het noordwesten samen met de toename van armoede en werkloosheid in die streek. Tussen 1998 en 2002 steeg het aandeel extreem arme mensen in de provincie Catamarca van acht tot 29 procent. In Jujuy, Salta, Santiago en Tucumán wordt intussen ook meer dan een derde van de bevolking als extreem arm beschouwd. In de steden in het noordwesten zit een vijfde van de bevolking zonder werk.

Van Damme zegt dat het aantal landarbeiders in Argentinië de voorbije tien jaar - het gouden decennium van de sojateelt - is teruggelopen van een miljoen tot 500.000. Duizenden kleine boeren zijn overkop gegaan. Volgens de plattelandssocioloog is de hoeveelheid werk die één hectare landbouwgrond vereist, teruggelopen van 2,5 dagen in 1990 tot een halve dag in 2003. In Lajitas, een dorpje in de belangrijkste sojastreek in Salta, hebben maar 90 van de oorspronkelijk 250 kleine boeren zich staande weten te houden. Andere dorpen zijn helemaal leeggelopen - de inwoners zijn naar de steden getrokken op zoek naar werk.

Ook indirect levert de sojateelt nauwelijks extra banen of inkomsten op voor het noordwesten. Glyfosfaat, het enige bestrijdingsmiddel dat nodig is bij de transgene sojavariëteiten die worden aangeplant, wordt ingevoerd. De moderne machines kunnen ook niet in de arme regio worden gemaakt. Vaak worden zelfs de arbeiders die de grote plant- en oogstmachines bedienen in andere delen van het land aangeworven. De verwerking van soja tot olie of voerdermeel gebeurt ook al niet ter plaatse - daarvoor wordt oogst naar Santa Fe en Buenos Aires in het oosten of Córdoba in het centrum van het land gevoerd. En zelfs de exportheffing van 20 tot 23 procent verdwijnt helemaal in de federale schatkist - de provincies halen enkel geld uit grondbelastingen.

Ook de natuur lijdt onder de winstgevende monocultuur. Bossen worden gerooid om plaats te maken voor nog meer soja-akkers - hier en daar gaan ook beschermde gebieden voor de bijl. Het provinciebestuur van Salta besliste dit jaar een bosreservaat op te delen in percelen van 2.000 hectaren om die te verkopen aan sojaboeren. Met de opbrengst zullen twee snelwegen worden gebouwd om de soja die in de streek wordt geproduceerd, makkelijker naar de grote uitvoerhavens te kunnen vervoeren. Op middellange termijn zal waarschijnlijk ook de erosie van landbouwgronden als gevolg van de sojateelt een groot probleem worden. De vruchtbare grond spoelt minder snel weg wanneer soja wordt afgewisseld met andere gewassen, maar zolang de prijzen hoog zijn, kunnen weinig boeren weerstaan aan de verleiding om niet telkens opnieuw soja aan te planten.

Vorig jaar werd op de internationale markt voor een ton soja 240 dollar betaald. Intussen zijn de prijzen gedaald, maar toch levert een goede sojaoogst in Argentinië grote boeren nog altijd een winstmarge van 50 procent op. (PD)