Orthodoxe mannen met baarden

De recent overleden aartsbisschop Christodoulos was wellicht de bekendste vertegenwoordiger van deze stroming. Zijn motto was ‘Griek zijn is gelijk aan orthodox zijn’. Dat concretiseerde hij in zijn jarenlang verzet tegen de afschaffing van de vermelding van godsdienst op de identiteitskaart.
Takis Michas, journalist bij de Griekse krant Eleftherotypia en bekend criticaster van de Griekse kerk, wijst op de impact van de nieuwe orthodoxen, waartoe invloedrijke intellectuelen en artiesten behoren. ‘Sinds het einde van de jaren tachtig voeden ze de anti-Turkse en anti-westerse mentaliteit door zich te baseren op een irreëel wereldbeeld waarin er twee kampen zijn: vrienden en vijanden van de Grieken.’ Deze ideologie is volgens Lina Molokotos-Liederman (University of Exeter) onhoudbaar in de context van toenemende migratie en globalisering: ‘De orthodoxe kerk in Griekenland is opvallend terughoudend om religieuze minderheden te aanvaarden en gelijk te behandelen.’
Volgens Vassos Argyrou (University of Hull) maken de radicaal nationalistische Grieks-orthodoxen, die teruggrijpen naar de kruistochten om hun politiek standpunt te verantwoorden, maar een deel uit van de nieuwe orthodoxen: ‘Er zijn ook tolerante gelovigen die de godsdienst “ontdekt” hebben en daardoor letterlijk nieuw zijn. Zij verwerpen de connectie tussen kerk en staat.’
Athenagoras Peckstadt, hulpbisschop van metropoliet Panteleimon die de orthodoxe kerk in België leidt, beklemtoont dat de orthodoxe kerk het nationalisme in het verleden uitdrukkelijk veroordeeld heeft: ‘Christodoulos was een heel atypisch Grieks-orthodox leider want hij sprak altijd over i patrida mou, mijn vaderland. Hij voerde tien jaar lang een mediashow op en lag aan de basis van het conflict met de anti-nationalistische patriarch Bartholomeus van Konstantinopel, het hoofd van de orthodoxe kerk. Velen zeggen dat Christodoulos beter politicus geworden was.’
Volgens Victor Roudometof (University of Cyprus) is de nieuwe aartsbisschop Hieronymus nog conservatiever dan Christodoulos maar zal hij minder als politicus optreden. ‘Dat betekent niet dat de politieke standpunten van de kerk zullen verdwijnen’, zegt Roudometof. De ontgoocheling van Peckstadt over de onafhankelijkheid van Kosovo kan als voorbeeld dienen: ‘De orthodoxe kloosters in Servië liggen nu op Kosovaars territorium. Worden die monumenten dan ook een museum waar we niet mogen bidden, zoals de Aya Sofia in Istanbul?’