Oud-president De Klerk: apartheid is nog lang niet verdwenen

Tien jaar nadat de basis werd gelegd voor het ‘nieuwe Zuid-Afrika’, bezitten blanken nog steeds meer dan 80 procent van de landbouwgrond in Zuid-Afrika. Hoewel ze 13,6 procent van de totale bevolking uitmaken, domineren ze ook de handel en commercie. Volgens De Klerk, die afgelopen week sprak op een bijeenkomst met journalisten in Johannesburg, is een samenleving zonder racisme nog steeds ver weg in Zuid-Afrika.

De Klerk was de eerste blanke Zuid-Afrikaanse president die zich actief inzette voor de ontmanteling van de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika. Hij zette na tientallen jaren van apartheid, een hervormingspolitiek in die onder meer leidde tot legalisering van het African National Congres (ANC) en de vrijlating van ANC-leider Nelson Mandela. Het ANC voerde jarenlang strijd tegen de apartheid.

De blanke minderheid ziet de transformatie in Zuid-Afrika als een nieuwe vorm van rassendiscriminatie, zei De Klerk. De zwarte bevolking voelt dat niet aan. Zij ziet het proces als een inhaalslag met betrekking tot diepgewortelde onrechtvaardigheden uit het verleden. Volgens de Klerk ontbreekt het aan open gesprekken over deze kwesties. Veel blanken tonen naar de buitenwereld politiek correcte steun voor transformatie, terwijl ze thuis hun kinderen adviseren om zich voor te bereiden op emigratie. Anderzijds zien veel zwarte Zuid-Afrikanen de transformatie als een ticket naar welvaart, en niet zozeer als een proces waarin gewerkt wordt aan het verminderen van de onderliggende ongelijkheid in onze samenleving, meent de oud-president.

Volgens Wole Olaleye, onderzoeker aan het Electoral Institute of Southern Africa in Johannesburg, is het karakter van de Zuid-Afrikaanse politiek veranderd. De Klerk representeert verzoening. Maar hij is tegelijk ook erg betrokken bij zijn eigen achterban, in het bijzonder de Afrikaners.

De Klerk, die president was tussen 1989 en 1994, zei dat hij het niet oneens was met het concept van ‘Black Economic Empowerment’ (BEE), de politiek om de blanke economie toegankelijker te maken voor zwarte ondernemers. Ik steun het programma, maar de toepassing ervan zorgt voor groeiende bezorgdheid bij de minderheden. Belangrijk onderdeel van de empowerment-wetgeving is het Mijnbouwcharter, waarin bepaald is dat 26 procent van de mijnen binnen tien jaar een zwarte eigenaar moet hebben. In een ander charter is bepaald dat 25 procent van de financiële dienstensector in 2010 in handen van zwarte bedrijfsleiders moet zijn. Naar verwachting zullen binnenkort andere wetten volgen. De Klerk toonde zich hierover bezorgd. Hij vroeg zich af of de wetgeving zal leiden tot situaties waarin de redactie van de Afrikaanse krant Beeld voor 75 procent moet bestaan uit zwarte Zuid-Afrikanen die geen Afrikaans spreken.

Volgens Shoni Makhari van EmpowerDEX, en kantoor dat gespecialiseerd is in empowerment-kwesties, is geen sprake van omgekeerde apartheid. Het programma zorgt eerder voor nieuw evenwicht na de ongelijkheid die gecreëerd is door de apartheid.

In economisch opzicht krijgt het ANC, nu de regerende partij, alle lof van De Klerk. Het economisch beleid krijgt van mij een 10, aldus De Klerk. De oud-president refereerde met name aan export van luxeauto’s. De auto-export is goed voor 7 procent van het bruto binnenlands product en levert een jaarlijkse export van 40 miljard rand (bijna 5 miljard euro). Dat is meer dan de opbrengst uit goud, rekende De Klerk voor.

De Zuid-Afrikaanse economie groeit al twintig opeenvolgende kwartalen, de langste periode van onafgebroken groei in vijftig jaar. Een van de dieptepunten is volgens De Klerk het verlies van een miljoen banen in de landbouw gedurende de afgelopen tien jaar. Werkloosheid is de belangrijkste oorzaak van de armoede waar de helft van onze bevolking onder lijdt. Een derde van de Zuid-Afrikanen, 5,3 miljoen mensen, is werkloos.

De Klerk heeft er alle vertrouwen in dat Zuid-Afrika de huidige problemen aankan. We hebben laten zien dat we onze verantwoordelijkheid kunnen nemen als het gaat om de uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd. Dat hebben we tussen 1990 en 1994 gedaan, en dat kunnen we ook tien jaar nadat de basis werd gelegd voor het nieuwe Zuid-Afrika.