Paraguay 20 jaar na de dictatuur (analyse)

In de ochtend van 3 februari 1989 gaf generaal Stroessner zich over na een militaire opstand die de avond voordien was gestart onder aanvoering van generaal Andrés Rodríguez. Stroessner werd op het vliegtuig naar Brazilië gezet, waar hij in 2006 overleed.
De opstand kwam van binnenuit. Rodríguez en de zeven andere militaire leiders die het roer overnamen, hielden vast aan de banden tussen leger en regering. Ze wilden vooral de eenheid van de Nationale Republikeinse Vereniging (ANR), beter bekend als de Partido Colorado (‘Gekleurde Partij’), herstellen. De ANR had zich jarenlang rond Stroessner verenigd maar sinds 1984 was het blok barsten gaan vertonen.

Democratisering

Tegelijk wilde Rodríguez werk maken van de democratisering, waarmee Paraguay dezelfde weg insloeg als andere Zuid-Amerikaanse landen in die periode. Een van Rodríguez’ eerste beslissingen was het uitschrijven van algemene verkiezingen voor 1 mei 1989, de eerste vrije stembusgang na meer dan drie decennia dictatuur. Ook de media en sociale organisaties mochten weer aan de slag.
“Vandaag is de verjaardag van de val van de dictatuur maar niet van het regime”, zegt socioloog en ex-senator José Nicolás Morínigo. “Pas 20 jaar later slaagde men erin de partij die de dictatuur had gesteund, (van de macht) te verdrijven.”
De macht van de Partido Colorado bemoeilijkte die transitie, zegt politoloog Line Bareiro, die een rapport maakte voor de ngo Mensenrechtenkoepel Paraguay (CODEHUPY). “Het grote probleem van de Paraguayaanse transitie was dat, ondanks de vrijheden, ondanks de electorale instellingen, ondanks de opkomst van nieuwe politieke actoren, de partij die de dictatuur had gesteund, keer op keer de verkiezingen won.”
Vorig jaar verloor de Partido Colorado, aangevoerd door president Nicanor Duarte (2003-2008), voor het eerst de verkiezingen. De overwinning van Fernando Lugo, een voormalige bisschop die door de heterogene Patriottische Alliantie voor de Verandering werd gesteund, betekende voor velen de bezegeling van de overgang van dictatuur naar democratie. “De belangrijke vooruitgang is dat men voor een politiek alternatief heeft kunnen kiezen”, zegt Morínigo. De weg naar sociale en economische veranderingen ligt nu open, aldus de socioloog. 

Corruptie

Voor mensenrechtenactivist Martín Almada, een van de slachtoffers van Stroessners dictatuur, blijft het systeem van corruptie en straffeloosheid nog intact. “Zij die ons het recht op leven en vrijheid ontzegd hebben, blijven vandaag zonder problemen voor de overheid werken.” Almada is voorzitter van een vereniging van slachtoffers van de dictatuur, die naar aanleiding van de twintigste verjaardag van Stroessners val aan Fernando Lugo zal vragen om de strijd tegen de corruptie aan te gaan, zoals de nieuwe president beloofd had. Een erfenis van de dictatuur, volgens socioloog José Nicolás Morínigo, is het aanhoudende geloof dat politiek dient om de eigen problemen en niet die van het land op te lossen.
In augustus vorig jaar publiceerde de Commissie Waarheid en Justitie een rapport over de mensenrechtenschendingen van 1954 tot 2003. Het rapport zelf vond Martín Almada te licht wegen, maar de publicatie op zich beschouwt hij als een belangrijke vooruitgang. De Commissie telde 128.076 rechtstreekse en onrechtstreekse slachtoffers van de dictatuur: 19.682 werden willekeurig opgepakt, 18.772 werden gefolterd en 337 mensen verdwenen.