Persvrijheid is kwestie van politieke wil

De 2005 World Press Freedom Index weerlegt het vaak gehoorde argument dat een democratie decennia nodig heeft om wortel te schieten. In de top 60 van landen met de grootste persvrijheid staan negen staten die jonger zijn dan 15 jaar. Als er echt politieke wil is, dan ís er respect voor de mensenrechten en voor de persvrijheid, ook al is een land nog fragiel en piepjong, zegt Lucie Morillon van RSF. Slovenië bekleedt een negende plaats, Namibië staat op 27 en Oost-Timor is 58ste in de ranglijst, die 167 landen bevat.

Democratie is evenmin een kwestie van veel geld hebben. Dat een arm land als Benin op 25 staat - voor de VS en Frankrijk -, toont toch aan dat ook arme landen persvrijheid hebben. Andere straatarme landen in de top-60 zijn Mali (37), Mozambique (49) en Niger (57).

De hekkensluiters dan. Dat Noord-Korea opnieuw laatste eindigt in de World Press Freedom Index, verbaast niemand. Private en onafhankelijke media bestaan er eenvoudig niet en journalisten die voor de staatsmedia werken, moeten erg op hun tellen passen. Dit zwarte gat in de berichtgeving wordt nauw op de hielen gezeten door Eritrea en Turkmenistan, respectievelijk voorlaatste en op twee na laatste in de index. Een commentaar dat van de partijlijn afwijkt of een verkeerd gespelde naam en je kan de woede opwekken van een machthebber en in de gevangenis belanden” als je daar journalist bent.

Maar ook enkele westerse democratieën doen het niet goed in de index dit jaar. De Verenigde Staten zakken 20 plaatsen. Dat is voor een groot deel te danken aan de arrestatie van Judit Miller van de New York Times. Zij werd opgepakt omdat ze weigerde haar bronnen prijs te geven. Ook in Frankrijk gaat het niet goed met de persvrijheid: de bakermat van de vrije meningsuiting zakt tien plaatsen weg. Het rapport citeert huiszoekingen, ondervragingen van journalisten en nieuwe persdelicten.

Nederland presteert uitstekend: het zit net als vorig jaar aan de kop van het peloton met andere Noord-Europese landen (Denemarken, Finland, Ierland, Ijsland en Noorwegen). België volgt op de achttiende plaats.

Buiten Europa is de repressie tegen journalisten vaak levensbedreigend. In Oezbekistan (nummer 156) riskeerde Galima Bukharbaeva letterlijk haar leven toen ze de slachting onder de burgerbevolking van de stad Andijan coverde, in mei van dit jaar. De ex-correspondente van het Institute for War and Peace Reporting kreeg in de chaos een kogel in de rug. Die kwam gelukkig door haar rugzak en doorboorde haar notitieboekje en perskaart. Ze is één van de winnaars van de International Press Freedom Award 2005.

De andere winnaars zijn journalisten uit Zimbabwe, Brazilië en China die geslagen of opgesloten werden omdat ze hun werk deden. Beatrice Mtetwa is een advocate in Zimbabwe, een land dat de laatste jaren de onafhankelijke pers monddood heeft gemaakt met een nieuwe wet. Ondanks het feit dat ze zelf geslagen en gearresteerd werd, blijft ze journalisten verdedigen in de rechtbank. Ze heeft al herhaaldelijk de vrijspraak van haar cliënten verkregen.

Lúcio Flávio Pinto de hoofdredacteur van het maandblad Jornal Pessoal bracht met gevaar voor eigen leven verslag uit van de drugtrafiek in een uitgestrekt gebied in de Amazone. Hij maakte doodsbedreigingen en fysieke aanvallen mee en wordt voortdurend voor de rechter gesleept. Hij hoopt dat de prijs hem zal beschermen.

Shi Tao schrijft freelance voor het internet in China en is hoofdredacteur van de krant Dangdai Shang Bao. Zijn online essays over politieke hervormingen, lokten de toorn uit van de Chinese Communistische Partij. Hij zit nu een gevangenisstraf van tien jaar uit wegens het prijsgeven van staatsgeheimen.

De World Press Index is gebaseerd op een vragenlijst aan journalisten, mensenrechtenactivisten en onderzoekers. Sommige landen komen niet voor op de lijst omdat elke informatie ontbreekt. (MM)