Pijnlijke landhervorming schiet snel op

De kaap van één miljoen hectaren is intussen gerond. President Hugo Chávez luidde de tweede fase van het vijfjaarprogramma zondag in met een feestelijk bezoek aan het landbouwstadje Cubiro. Maar de herverdeling loopt niet van een leien dakje. De landbouwbedrijven en de grootgrondbezitters verzetten zich met alle mogelijke middelen tegen herverdeling en de kleine boeren reageren met gewelddadige acties en landbezettingen. Tientallen boerenleiders werden al neergelegd door huurmoordenaars.

Ondanks een uitgebreide reeks hervormingen kampt de landbouw in Venezuela nog steeds met de erfenis van de koloniale tijd. De grond die geschikt is voor de landbouw wordt nog steeds voor het overgrote deel bewerkt door de eigenaars van een aantal grote landerijen of ‘latifundios’, terwijl de keuterboertjes of ‘campesinos’ zelf geen land of hoogstens een lapje voor overlevingslandbouw hebben. De sterke concentratie van het landeigendom is een probleem in de meeste Latijns-Amerikaanse landen, maar in Venezuela is de situatie extreem. Zes procent van de grondbezitters is eigenaar van zeventig procent van de bebouwbare grond, althans volgens de laatste officiële telling van 1988.

Chávez voert de herverdeling door ondanks de grote politieke invloed van de grootgrondbezitters, en dat koste hem bijna de kop. De bonden van grootgrondbezitters en veetelers waren een drijvende kracht achter de reeks anti-Chávez stakingen. Die begonnen op 10 december 2001 - de dag dat de ‘landwet’ werd uitgevaardigd - en bereikten een hoogtepunt met de twee maanden durende algemene staking van december en januari 2002-2003. De grootgrondbezitters steunden ook de tweedaagse staatsgreep tegen Chávez in april 2002. Maar desondanks zit Chávez nog steeds in het zadel.

Nu het stakingsmiddel uitgeput is, hebben de bonden van grootgrondbezitters en veetelers hebben bij het hooggerechtshof een klacht ingediend tegen de regering. De regering is verantwoordelijk voor een juridische chaos op het platteland, vat de voorzitter van de Veetelersbond José Luis Betancourt de klacht samen. De overheid moedigt invasies en bezettingen aan van stukken grond die al generaties worden doorgegeven in de familie. De wettelijkheid van de herverdeling staat buiten kijf, verdedigt INTI-voorzitter Ricardo Leonett zich. Wat er gebeurt, is dat de grootgrondbezitters stukken openbare grond omheinen en beweren dat die van hen is.

Het Nationaal Landinstituut (INTI) dat de landbouwhervorming coördineert, verdedigde vrijdag op een persconferentie zijn zaak. INTI-voorzitter Leonett werd daarbij opvallend geflankeerd door de leiders van kleine boeren en indianen uit vijf Latijns-Amerikaanse landen: Evo Morales, de bekende leider van de Boliviaanse cocaboeren en de belangrijkste politieke tegenstander van de huidige president in dat land; Rafael Alegría van de beweging Vía Campesina in Honduras; Egidio Brunito van de Braziliaanse Beweging van Landloze Boeren; Juan Tiney van de Nationale Coördinatie van Inheemsen in Guatemala en Blanca Chancoso van de Ecuadoraanse Pachakutik Beweging. Al die Latijns-Amerikaanse ‘verzetshelden’ hadden lovende woorden voor de landhervorming van Chávez.

Morales: Er is een parallel tussen de situatie in Venezuela en Bolivia. Maar bij ons doet de overheid het omgekeerde: ze gebruikt de juridische onduidelijkheid om de grootgrondbezitters te verdedigen en zeventig procent van de bevolking - de Aymara’s, de Quechua’s en de Guaraní-indianen - grond te ontzeggen.

De persconferentie van vrijdag kwam twee dagen nadat de landhervorming een nieuw slachtoffer eiste. Joe Castillo, een advocaat die een lokale grootgrondbezitter had beschuldigd van de moord op twee boerenleiders, werd in de stad Machiques neergeschoten door een huurmoordenaar op een bromfiets. Volgens vice-President José Vicente Rangel werden de afgelopen vier jaar in Venezuela al ten minste zestig boerenleiders en activisten vermoord. De selectieve moordpartijen zijn een gevestigde praktijk geworden en zijn bedoeld om een einde te stellen aan de strijd van de campesinos, zegt de Braziliaanse leider Brunito. In mijn land werden al 48 activisten vermoord en zit een dertigtal anderen in de gevangenis.

Volgens Betancourt hebben de ranchhouders en de grootgrondbezitters niets te maken met de moordpartijen. Het is de regering die er niet in slaagt om de juridische en politionele veiligheid op het platteland te garanderen. Het feit dat er 20 ranchers worden vastgehouden door bezetters is daar een illustratie van. In de zuidwestelijke deelstaat Táchira heeft gouverneur Ronald Blanco de noodtoestand aangekondigd om het geweld tegen te gaan. Een aantal grondwettelijk gewaarborgde vrijheden als vrijheid van vereniging en huisvrede worden er tijdelijk opgeheven om de ordediensten meer armslag te geven.