Politici worden ankermannen

Het uitgebreid ten tonele voeren van politici was de laatste jaren het handelsmerk van de commerciële zenders SIC en TVI. Maar nu heeft ook de openbare omroep RTP een plaatsje ingeruild voor de mannen van de macht. In de duidingprogramma’s is het een politicus die de gastheer speelt. Op zondag verschijnt Pedro Santana Lopes, de burgermeester van Lissabon en één van de zwaargewichten van de Portugese politiek, op het scherm in de rol van superjournalist die een analyse maakt van het nationale en internationale nieuws. Op een andere zender levert één van de leiders van de conservatieve PSD commentaar bij het nieuws samen met het socialistische boegbeeld José Socrates.

Portugal is een proefkonijn geworden in Europa van deze formule, die wereldwijd steeds meer succes kent, zegt professor journalistiek Mario Mesquita. Het onderscheid tussen informatie en duiding verdwijnt zelfs in de angelsaksische wereld. De voorbije dertig jaar is de voorpagina van de New York Times geëvolueerd van 90 procent nieuws in agentschapstijl en 10 procent interpretatiever artikels naar exact de omgekeerde verhouding, zegt Mesquita.

In de Spaans- en Portugeestalige media is dat onderscheid nog minder duidelijk. In de belangrijkste Portugese kranten (Público, Diario de Noticias, Jornal de Noticias en Correio da Manha) zijn het nu politici die de opiniepagina’s vullen en het internationale en nationale nieuws analyseren. Dezelfde vervanging van journalisten door politici doet zich voor op de radio en met name op de staatszender RDP, op de rooms-katholieke zender Renascença en op TSF-Radio Jornal.

Mesquita vindt de prominente aanwezigheid van politici in duidingprogramma’s een volgende gevaarlijke stap: ze hebben de rol gekregen om hun eigen acties te voorzien van duiding. Er ontstaat verwarring tussen politieke actor en commentator en de journalist krijgt een tweederangs rol.

In Portugal, waar de netwerken 20 uur per dag uitzenden naar voormalige kolonies als Angola, Brazilië, Kaapverdië, Guinee-Bissau, Mozambique, Sao Tomé en Principe, Oost-Timor en zelfs naar Portugese enclaves in India en China, is de drang om populistische televisie te maken erg sterk. Dit soort van programmering is niet Europees, maar is geënt op de Zuid-Amerikaanse stijl, zegt Mesquita. Het resultaat is een soort van informatieve soap opera.
Nieuwsprogramma’s duren er ook veel langer dan op het Europese continent: op de RTP duurt het nieuws een vol uur, op SIC anderhalf uur op TVI loopt de belangrijkste nieuwsshow van 8 tot 10. Het showgehalte is bijzonder groot, anders verslapt de aandacht van de kijker.

Volgens columnist en TV-criticus Cintra Torres is de omzetting van tv-nieuws naar een echte reality show een trend die zich ook voordoet in andere Europese landen. De bakermat van de tabloid speelt een pioniersrol. De Britse zender Sky News gaat nu al zo ver om met acteurs het nieuws te ‘reconstrueren’. Een sterk staaltje daarvan is het in scène zetten van de hoorzittingen over dood van David Kelly, de wapenenexpert die tussen hamer en aambeeld kwam in de twist tussen de Britse regering en de BBC over Irak. Sky News brengt nu dagelijks acteurs op het scherm die de dialogen van de dag naspelen die (achter gesloten deuren) in de hoorzittingen van de Royal Court uitgesproken worden.

Wat professor Mesquita tegen populistisch nieuws heeft, is dat er een beeld wordt gefabriceerd van wat het volk is - en van wat het wil zien. De rechtvaardiging van populistische tv is dat het het resultaat is van het huwelijk van radio en tv met de vrije markt. Volgens Mesquita is dat maar voor een deel de waarheid. Het andere deel is dat het gefabriceerde beeld van het volk samenvalt met de belangen van een commerciële, technologische en economische elite.