'Positieve boodschap heeft minder impact'

Gebeurtenissen die verband houden met het klimaat, zoals overstromingen, stromen, of extreme temperaturen veroorzaken meer dan 90 procent van de rampen, meldt het rapport. Vorig jaar kostten zulke rampen aan 225.842 mensen het leven.
De tsunami in december 2004 buiten beschouwing gelaten is dit het hoogste aantal slachtoffers in decennia. Bovendien voorspelden de VN en internationale vluchtelingenorganisaties recent op de klimaatconferentie in Bonn dat tegen het jaar 2050 ongeveer 200 miljoen mensen hun habitat kunnen verliezen en op de vlucht zullen slaan.
“Iedereen heeft de mond vol van de klimaatverandering, maar er wordt op vlak van klimaatgebonden rampenparaatheid veel te weinig ondernomen”, stelt het Rode Kruis.

Elke dag telt

En inderdaad, 6 maanden duurt het om internationale voedselhulp tot bij de bevolking in hongersnood te brengen, stelt Oxfam. Maar voor mensen in nood telt elke dag. Het Rode Kruis opteert daarom voor een preventieve aanpak.
“Zelfs in tijden van wereldwijde economische crisis moeten humanitaire organisaties meer investeren in preventie en rampenparaatheid. Ze moeten het geld efficiënt aanwenden door vroeger op te treden” wedijvert Axel Vande veegaete, Departementshoofd Internationale zaken van het Rode Kruis Vlaanderen.

Rampen plannen?

“Wanneer we één euro investeren in rampenparaatheid kunnen we 4 euro besparen in rampenhulpverlening”, legt Vande veegaete uit. Onder ‘rampenparaatheid’ verstaat het Rode Kruis een tijdige verwittiging en een snelle actie. “Met behulp van tijdslijnen kunnen we de ramp op lange termijn voorzien en dan plannen volgens dag, maand en jaar”, bericht het rapport.
Deze benadering is toegespitst op mensen die de ‘laatste kilometer’ naar de gemeenschappen moeten overbruggen, ze moeten de gewone mens laten verstaan wat de bedreigingen zijn en hoe ze er op moeten reageren. “In Haïti worden de kerkklokken geluid wanneer er een storm of orkaan op komst is, dat is een voorbeeld van een waarschuwingssysteem op gemeenschapsniveau”, beschrijft het rapport.
“De mensen in de gemeenschappen zijn immers zelf de kern van hun overleving. Dat verhoogt het belang van onze Rode Kruis vrijwilligers, omdat ze in de gemeenschappen werken”, benadrukt Vande veegaete.

“Beter voorkomen dan genezen”

Concreet doorloopt een preventief optreden verschillende stadia, gaande van een tijdige verwittiging tot en met het evacueren of beschermen van de bevolking. Enkele geslaagde projecten van het Rode Kruis die in het rapport beschreven staan zijn de verzekeringen tegen rampspoed voor oogsten in Ethiopië en een veilige hervestiging van de inwoners in Mozambique waar in 2000 hevige overstromingen plaatsvonden.
Bij de ramp vielen honderden doden en duizenden evacuaties werden ingesteld. Het Rode Kruis werkte nadien een evacuatiesysteem uit en voorzag woonplaatsen op een veilige hoogte van het risicogebied. Toen zich in 2007 opnieuw overstromingen voordeden, bleef het aantal slachtoffers beperkt tot 30.

In Haïti worden de kerkklokken geluid wanneer er een storm of orkaan op komst is, dat is een voorbeeld van een waarschuwingssysteem op gemeenschapsniveau.

Brandweerman geloofwaardiger dan functionaris

Het verspreiden van correcte informatie op de juiste manier is een volgend knelpunt. De betrokkenheid van de ‘boodschapper’ is hierbij niet te onderschatten. “Mensen gaan veel sneller een brandweerman of een andere expert geloven dan wanneer een functionaris hen – voor de zoveelste keer – komt melden dat er een ramp aankomt”, stelt Vande veegaete. Vrijwilligers van het Rode Kruis spelen hier opnieuw een belangrijke rol, ze zijn betrokken bij zowel de preventie als bij de gemeenschap.

Overheid mag niet afwachten

Moderne ‘early warning’ systemen zijn goede instrumenten voor het voorspellen van rampen. Een illustratie hiervan is het waarschuwingssysteem bij landbouwconflicten ter preventie van een nakende hongersnood. Het schoentje knelt echter bij de participatie van de overheden die de neiging hebben om te wachten tot de crisis optreedt.
“Ze gaan zich dan toespitsen op het redden van levens, terwijl de ondersteuning van het levensonderhoud van de getroffen gemeenschappen wordt verwaarloosd”, stelt het rapport. “Het is echter niet onze tendens om overheden aan te klagen”, benadrukt Vande veegaete.
Het Rode Kruis wil eerder de problematiek aan de kaak stellen en de positieve impact van preventie beklemtonen. “Maar een positieve boodschap heeft vreemd genoeg minder impact dan wanneer je een negatief onderwerp voorstelt”, betreurt Vande veegaete. Dat voelt het Rode Kruis ook sterk in zijn subsidieportefeuille.
“De overheid categoriseert onze preventieprogramma’s als ‘rehabilitatie’, daardoor kunnen we minder geld lospeuteren dan voor ‘hulpverlening’. Bovendien hadden we dit jaar geluk dat ons budget nog voor het uitbarsten van de economische crisis opgesteld was, maar voor volgend jaar verwachten we jammer genoeg een daling”, zegt Vande veegaete.
In elk geval is het Wereld Rampen Rapport een goede tool voor bewustwording. Het rapport verschijnt al sinds 1993 en wordt opgesteld in samenwerking met experts rond de behandelde thematiek. “Wanneer humanitaire organisaties een budgetaanvraag doen, refereren ze vaak naar ons rapport”, zegt Vande veegaete.