Prima gsm-ontvangst, maar geen toilet

De installatie van toiletten en toegang tot zuiver drinkwater doen meer in de strijd tegen de ergste armoede en voor een betere gezondheid dan welke andere maatregel ook, besluit de studie. “Watervervuiling, die vaak veroorzaakt wordt door een stuitend gebrek aan goede toiletten, draagt enorm bij tot sommige van de grootste problemen in de wereld, waaronder slechte gezondheid en chronische armoede”, verduidelijkt Zafar Adeel, directeur van het Internationaal Netwerk over Water, Milieu en Gezondheid aan de VN-Universiteit
Volgens de UNU dringt beter sanitair en een veiligere drinkwatervoorziening de armoede terug door de individuele productiviteit op te krikken, de kost van gezondheidszorg te drukken en nieuwe mogelijkheden te creëren voor lokale ondernemers. Volgens Adeel kan elke dollar die geïnvesteerd wordt in sanitair op die manier acht tot tien keer terugverdiend worden door uitgespaarde kosten en hogere productiviteit.
Hoe komt het dan dat netwerken van mobiele telefonie aan een razend tempo uitbreiden in ontwikkelingslanden maar rioleringswerken op zich laten wachten? “Deskundigen hebben de gevolgen van een slecht rioleringsstelsel niet voldoende duidelijk gemaakt aan de beleidsmakers”, zegt Adeel. Daarom zijn veel ontwikkelingslanden meer geïnteresseerd in het stimuleren van hun export of economische ontwikkeling en verliezen ze de verborgen kosten van een slechte riolering uit het oog. Maar ook donorlanden en hulporganisaties leggen nog teveel de nadruk op de levering van medicijnen of de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen in plaats van sanitaire voorzieningen.
Zo werkt de Gates Foundation aan een vaccin tegen cholera, al is de eenvoudigste en snelste manier om  de ziekte te bestrijden de verbetering van de waterzuivering, zegt Adeel. “In de westerse landen is de ziekte verdwenen. Hier klopt dus iets niet.”
Wereldwijd leven bijna 900 miljoen mensen zonder toegang tot zuiver drinkwater, en 2,5 miljard mensen hebben geen degelijke riolering. Minstens 80 procent daarvan leeft op het platteland. Toiletten voorzien in elke gemeenschap zou volgens Corinne Wallace, deskundige aan de UNU, relatief weinig kosten. “Maar lokale gemeenschappen zien dat niet als prioriteit, omdat de mensen het verband niet zien tussen water en ziekte”, zegt Wallace. “Diarree wordt gezien als ‘normaal’, dus de mensen denken niet dat er een echt probleem is.”
In 2002 stierven in totaal 3,5 miljoen mensen  direct of indirect aan een gebrek aan drinkwater, sanitair of hygiëne. Elk jaar lopen ongeveer 4 miljard mensen om die reden ziektes op, waarvan naar schatting 94 procent vermeden zou kunnen worden.
Een slechte gezondheid, en met name chronische ziekte, kan een gezin onder de armoedegrens duwen, besluit de analyse van de UNU. Op die manier ontstaat een vicieuze cirkel, want een arm gezien loopt meer gezondheidsrisico’s. Een laag onderwijsniveau en gebrek aan kennis houden die cirkel gaande. Wallace pleit dan ook voor betere kennisoverdracht om mensen te overtuigen van de link tussen beter water, betere gezondheid en hogere productiviteit.
Maar ook een veranderende demografie kan het probleem nog acuter maken. Meer en meer mensen trekken naar stedelijke centra, waardoor ze voor extra druk zorgen op oude en inadequate rioleringssystemen. In die omstandigheden kunnen epidemieën uitbreken die veel ernstiger zijn dan wat we tot nu toe gezien hebben.
Ook de klimaatverandering kan bestaande systemen extra onder druk zetten, door overstromingen, stijgende temperaturen en een stijgende zeespiegel, waardoor minder zoetwater beschikbaar wordt in kustgebieden.

Problemen in kaart brengen

Geen enkele van die problemen is nieuw, maar het is nog steeds onduidelijk waar de hulp het meest dringend nodig is. “Het is verbazingwekkend dat, ondanks alle aandacht die deze thema’s gekregen hebben in de laatste decennia, de wereld nog steeds geen degelijk overzicht heeft van de problemen rond watervoorziening en sanitair”, zegt Adeel.
Deskundigen van de UNU proberen samen met onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de problemen in kaart te brengen. Dat is nu al gebeurd voor de Mekongdelta, en de resultaten daarvan worden nu gecontroleerd op het terrein. “We hopen dat we binnen de twee jaar de hele wereld in kaart gebracht hebben”, zegt Adeel.

Taboe

Rioleringswerken blijven in veel landen nog een taboe. Er zijn geen koplopers, en vrijwel geen enkel land maakt er een topprioriteit van. Het succes van 2008 als “Internationaal Jaar van Afvalwaterverwerking” is dan ook “gemengd”, zegt Adeel. Er waren wel conferenties en de bewustwording is verbeterd, maar er is op het terrein niet voldoende gebeurd en de landen zijn geen grote engagementen aangegaan.
De wereldwijde kostprijs om zuiver drinkwater en sanitair te voorzien voor iedereen die nu zonder zit, wordt geschat op 12 tot 20 miljard dollar. “Amerikanen spenderen elk jaar 22 miljard dollar aan filmtickets. Europeanen geven 12 miljard dollar uit aan flessenwater”, zegt Adeel. “Twaalf tot twintig miljard dollar voor zuiver drinkwater en riolering voor 2,5 miljard mensen is dus een zeer relatief bedrag”.