Regering moet papierindustrie mores leren - HRW

De bedrijven, die in de Sumatraanse provincie Riau papier en houtpulp
produceren, zitten met schulden van meer dan 20 miljard euro. Om aan hun
afbetalingsverplichtingen te voldoen, gaan ze op een nietsontziende manier
met natuur en de plaatselijke bevolking om. De enorme vraag naar hout gaat
ten koste van het resterende regenwoud in de regio en zorgt voor steeds
nieuwe spanningen met de inheemse bevolking.

Het rapport ‘Without Remedy: Human Rights Abuse and Indonesia’s Pulp and
Paper Industry’ verschijnt tijdens de aanloop naar de vergadering van de
Consultative Group on Indonesia (CGI) die op 21 en 22 januari in Bali
plaatsvindt. Dat is een bijeenkomst van alle bilaterale en multilaterale
donors van Indonesië, voorgezeten door de Wereldbank. De donors moeten
eisen dat president Megawati (Sukarnoputri) en haar regering onmiddellijk
stappen zetten om een eind te maken aan die wantoestanden, zegt Mike
Jendrzejczyk, de directeur van de afdeling Azië van HRW.

De problemen begonnen in de jaren 80, toen Asia Pulp & Paper (APP), de
grootste Indonesische papierproducent en de eigenaar van één van de grootste
houtpulpfabrieken ter wereld, en zijn zusterbedrijf Arara Abadi (AA) niet
meer genoeg hadden aan het hout van hun plantages maar ook beslag begonnen
te leggen op de Sumatraanse wouden waar de Malays en de Sakais leven, twee
inheemse groepen. Van overleg of compensaties was geen sprake, al leven de
inheemse gemeenschappen grotendeels van wat ze in de wouden kunnen oogsten.
De bedrijven konden rekenen op de hulp van de politie en het leger - de
eigenaar van APP en AA, de Sinar Mas-groep, behoorde tot de kring van
industriëlen rond de toenmalige dictator Suharto die onbeperkte speelruimte
kregen. Mensen die zich trachtten te verzetten tegen de oprukkende
bedrijven, werden gearresteerd of geïntimideerd door de ordediensten.

Suharto werd in 1998 van de macht verdreven, en sindsdien is het protest
tegen de papierbedrijven steeds luider gaan klinken. Maar omdat juridische
en administratieve procedures tegen de illegale praktijken tot hiertoe
nauwelijks iets uithaalden, zijn sommige benadeelden overgegaan tot hardere
acties. Ze herbezetten gebieden, hakken aangeplante bomen om, eisen tol
voor het gebruik van dorpswegen en leggen soms ook de hand op wagens en
materieel van de papierbedrijven.

De bedrijven antwoorden daarop door met knuppels bewapende bendes uit te
sturen. Die knokploegen, die tot honderd man sterk zijn, worden volgens HRW
meestal getraind en soms zelfs begeleid door de politie. Bij drie acties van
dergelijke milities in 2001 werden 63 mensen illegaal gearresteerd en
raakten minstens negen mensen ernstig gewond. Toch werden maar twee
militieleden voor die feiten vervolgd. Ze kregen enkel een gevangenisstraf
van 30 dagen. Ook in 2002 kreeg HRW berichten binnen van aanvallen van
knokploegen op dorpelingen die weigerden land prijs te geven aan AA en
andere houtleveranciers van APP. De mensenrechtenorganisatie tilt er vooral
zwaar aan dat de mensen die zich verzetten tegen de bedrijven geen verweer
hebben tegen de knokploegen: de ordediensten lijken de acties goed te keuren
of doen er zelfs aan mee. De straffeloosheid waarmee de aanvallen kunnen
worden uitgevoerd, wakkert het geweld nog aan.

De Indonesische grondwet en de bosbouwwetten erkennen de landrechten van
inheemse volken, maar volgens HRW blijven veel ambtenaren en zakenlui
uitgaan van de verkeerde veronderstelling dat plaatselijke gemeenschappen
die geen eigendomsdocumenten kunnen voorleggen, geen rechten kunnen doen
gelden. Problematisch is ook dat 70 procent van de uitgaven van leger en
politie gefinancierd worden uit de opbrengst van commerciële ondernemingen,
waarvan er veel tot de bosbouwsector behoren. Dat zorgt voor grote
belangenconflicten bij de ordediensten.

HRW maakt zich zorgen over plannen van APP om de oppervlakte van zijn
plantages de komende maanden nog bijna te verdubbelen. Die plannen worden
ingegeven door de enorme buitenlandse schuld van de onderneming - in 2001
moest het de afbetaling daarvan zelfs gedeeltelijk stopzetten. APP is van
plan meer hout uit plantages te winnen en joint ventures’ te sluiten met de
bevolking van gebieden waar het actief wil worden om zo de ontevredenheid in
te dammen. Maar HRW betwijfelt of dat voldoende is om de problemen op te
lossen.

HRW vraagt de donors hun hulp aan Indonesië afhankelijk te maken van
hervormingen die een meer afdoende oplossing kunnen aanreiken voor de
problemen. Zo zou er een instelling moeten komen die betwistingen rond
landrechten onafhankelijk kan onderzoeken. Verder zou er ook een onderzoek
moeten komen naar geweld dat de voorbije jaren uitging van knokploegen en de
rol van de ordediensten daarin. De internationale financiers die APP hielpen
groot worden, worden opgeroepen toekomstige kredietdossiers nauwkeuriger te
beoordelen.