Soefisme lijmt India en Pakistan

Musharraf zette de toon voor een gesprek over vrede tussen India en Pakistan door eerst een eerbetoon te brengen in het mausoleum van de soefi-heilige Khwaja Moinuddin Chishti (1141 – 1235) in Ajmer. De heilige staat in India en Pakistan ook bekend als Gharib Nawaz of de ‘Patroon van de Armen’.

Ik heb gebeden voor vrede, harmonie en vriendschap tussen India en Pakistan. Ik hoop dat de Almachtige onze gebeden zal verhoren en welvaart zal brengen voor beide volken, zei Musharraf bij het verlaten van het mausoleum.

In het soefisme, de mystieke tak van de islam, ligt de nadruk op de persoonlijke ervaring en niet op georganiseerde religie. Het soefisme heeft zijn oorsprong in Perzië en vormde lange tijd een spirituele brug tussen hindoeïsme en islam. Soefi’s gebruiken meditatietechnieken die lijken op die in het boeddhisme en hindoeïsme. Mede daarom botst het soefisme vaak met de orthodoxe islam. Sommige mensen zien het soefisme als tegengif tegen fundamentalisme.

Musharrafs eerbetoon op een van de meest heilige plaatsen voor pelgrims in India, leverde hem bij het publiek meer krediet op dan alle eerdere verklaringen van Pakistaanse leiders. Het was het eerste bezoek van de president aan Ajmer, hoewel hij eerder een poging deed. Tijdens een bilaterale top in India in 2001, stond Ajmer op het reisschema van de Musharraf. Omdat de moeizame besprekingen over Kasjmir uitliepen, werd de heilige echter geschrapt van het programma. De topontmoeting in Agra liep uit op een diplomatiek fiasco. Een jaar later verkeerden beiden landen op het randje van een oorlog. Deze keer stelde Musharraf zijn prioriteiten anders. Voordat hij in gesprek ging met de Indiase regering, werd er eerst uitgebreid gebeden in Ajmer.

Volgens historicus Mushirul Hasan van de prestigieuze Jamia Milia Islamia Universiteit in New Delhi, heeft het soefisme een lange geschiedenis in het noorden van India. De religie was er al voordat de moslims het subcontinent veroverden. Soefisme is in India altijd eclectisch geweest, hoewel het nu belangrijke leerstukken uit de islam en hindoespiritualiteit bevat, zegt Hasan.

Gharib Nawaz werd geboren in Perzië, maar voordat hij in Ajmer neerstreek was hij al goed bekend met het Sanskriet en met de hindoecultuur. Toen hij in 1236 stierf, waren zijn volgelingen zowel onder moslims als onder hindoes te vinden. Het soefisme had een grote invloed op de Mogol-heersers in India, die zagen hoe de religie hielp de vrede te bewaren tussen de moslimminderheid en de hindoemeerderheid. Het soefisme zorgde ervoor dat ook op koninklijk niveau zonder problemen gemengde huwelijken werden gesloten. Akbar, die beschouwd wordt als een van de grootste Mogolkeizers, vreesde jarenlang dat hij geen mannelijke troonopvolger zou krijgen, totdat hij werd gezegend door soefimysticus Salim Chisthi. Kort daarna werd zijn zoon Jehangir geboren.

Het soefisme raakte op de achtergrond onder het bewind van Aurangzeb. Hij liet eerst zijn vader Shah Janan, die de nu wereldberoemde Taj Mahal liet bouwen, gevangen zetten. Zijn oudere broer Dara Shikoh, de troonopvolger, liet hij ter dood brengen op beschuldiging van ketterij en afvalligheid. Als bewijs tegen Dara Shikoh werden de vele soefiteksten die hij had geschreven, aangevoerd.

Aurangzebs intolerantie lijkt een variant van het hedendaagse fundamentalisme waarin geen plaats is voor een traditie van syncretisme. De verdeeldheid die Aurangzeb zaaide, leidde tot scherpere tegenstellingen tussen moslims en hindoes en uiteindelijk tot de val van het Mogolrijk. Dat moest in de zeventiende eeuw plaats maken voor het Britse koloniale bewind.

Bij de dekolonisatie in augustus 1947, werd het subcontinent verdeeld in het islamitische Pakistan en een grotendeels hindoeïstisch India. De regio Kasjmir, waar een moslimmeerderheid woont, bleef in eerste instantie buiten het plan. In oktober 1947 brak tussen India en Pakistan een oorlog over Kasjmir uit. Sinds 1947 loopt door Kasjmir een scheidslijn die markeert waar de troepen destijds tegenover elkaar stonden. Die scheidslijn wordt nog steeds als de onofficiële grens gezien.

Volgens Saifuddin Soz, een prominente politicus in Kasjmir, is de fundamentalistische islam een van de redenen waarom de inwoners van Kasjmir niet in Pakistan willen wonen. De inwoners van Kasjmir zijn voor het merendeel volgelingen van een bijzonder vreedzame tak van het soefisme die in de veertiende eeuw gesticht werd door de Perzische mysticus Mir Syed Hamadani. De gebeden en lofprijzingen van Mir Syed Ali Hamadani klinken melodieus en luid uit de moskeeën in Kasjmir. Orthodoxe moslims moeten daar niets van hebben, ze zien het als modieus en dus verwerpelijk, legt Soz uit.

De soeficultuur is al lange tijd doelwit van fundamentalistische militanten die willen dat Kasjmir onder Pakistaans bewind komt. Zij vernielden veel belangrijke soefiheiligdommen in de regio. (JS/MM)