Sojaboeren in de clinch grote zaadproducenten

Soja is big business geworden in Argentinië. De oppervlakte van de met soja ingezaaide akkers is er de voorbije vijf jaar meer dan verdubbeld, en soja is het belangrijkste exportgewas geworden. Door de stijgende internationale vraag en de goede prijzen ging die ontwikkeling de laatste twee jaar steeds sneller.

Een wet uit 1973 erkent het recht van Argentijnse boeren om zelf zaaizaad te produceren en te gebruiken. In het geval van transgene gewassen en andere planten die door octrooien zijn beschermd, interpreteren de boeren die wet zo dat ze alleen royalty’s moeten betalen bij de aankoop van nieuwe zaden, maar niet voor het gebruik van zaaizaad dat later uit die planten winnen. Het doorverkopen van dergelijk zaaigoed is verboden.

De zaadproducenten stellen dat de situatie uit de hand is gelopen: sommige boeren zouden op grote schaal zaaizaad produceren en dat doorverkopen. Dat gaat ten koste van de winst die de patenthouders maken. De Argentijnse regering geeft toe dat er een probleem is. Volgens het ministerie van Landbouw wordt in Argentinië tegenwoordig maar een vijfde van de soja-akkers ingezaaid met zaaigoed dat rechtstreeks van de zaadhandelaars komt. Op 30 procent van de akkers telen boeren soja uit zaaigoed dat ze zelf gewonnen hebben, maar alle overige akkers - de helft van de totale oppervlakte - groeit soja uit zaden die via het illegale circuit in omloop zijn gebracht.

De Argentijnse regering denkt aan een oplossing die bijvoorbeeld al in de Europese Unie wordt toegepast: daar mogen boeren maar op een beperkt deel van hun akkers zelfgewonnen zaaigoed gebruiken.

Monsanto heeft half januari druk op de ketel gezet met de aankondiging dat het in Argentinië de productie van een transgene sojasoort stopzet die bestand is tegen het veelgebruikte bestrijdingsmiddel glifosfaat. Na Nidera, een andere transnational, is Monsanto de grootste zaadleverancier in Argentinië. De rest van de markt is in handen van Argentijnse zaadproducenten. Verscheidene van die producenten hebben laten verstaan dat ze het voorbeeld van Monsanto kunnen volgen als er niet wordt opgetreden tegen de illegale zaadhandel.

Arpov, een vereniging van Argentijnse zaadhandelaars, is ermee begonnen boeren bij de aankoop van elke partij zaaizaad een contract te laten ondertekenen waarin de koper zich verplicht een bijkomend bedrag te betalen voor de hoeveelheid zaaizaad die hij uit de eerste oogst wil halen, en de verkoper te informeren over wat er met de rest van de oogst gebeurt. Arpov heeft ook een gespecialiseerde firma ingeschakeld om de boeren op de vingers te kijken.

De Argentijnse sojaboeren protesteren tegen die contracten en de inspectie van hun velden. Ze voelen zich geïntimideerd door hun leveranciers en verdenken hun ervan nog meer macht te willen verwerven over hun afnemers. De Argentijnse Landbouwfederatie, een verband van kleine en middelgrote boeren, stelt dat alleen grote en gespecialiseerde bedrijven de mogelijkheden hebben echt te verdienen aan de illegale zaadhandel.

Greenpeace beschuldigt Monsanto ervan de Argentijnse regering te chanteren met het dreigement de productie van transgene soja in Argentinië stop te zetten. Monsanto zou er vooral op uit zijn een goedkeuring in de wacht te slepen voor een nieuwe transgene maïsvariëteit.

De Argentijnse stuurt aan op een compromis. Ze heeft het in 2000 opgedoekte Nationaal Instituut voor het Zaaizaad (Inase) weer geopend. Dat instituut controleerde zowel de zaadproducenten als de boeren en zorgde voor de transparantie van de markt. De overheid heeft er alle belang bij om de illegale zaadhandel in te dammen. Op de illegale transacties wordt geen belasting betaald, waardoor de staat per jaar ongeveer 50 miljoen euro misloopt. Het Inase onderzoekt de invoering van een heffing op de verkoop van zaaizaad waarmee een fonds zou worden gespijsd waaruit patenthouders kunnen worden vergoed. De boeren zijn tegen dat voorstel omdat het zaaizaad duurder zou maken. Verder overweegt de Argentijnse regering ook toe te treden tot een internationale overeenkomst die de boeren in het land zou verplichten klaarheid te scheppen over het precieze gebruik dat ze van gepatenteerd zaaizaad maken.