Sterfte onder moeders onnodig hoog in Brazilië

Carmem Carneiro, een journaliste uit het Braziliaanse Porto Alegre, verloor in maart haar dochter Marina. Ze overleed tijdens een bevalling. Haar dood heeft onze hele familie verscheurd, zegt Carneiro, die nog vijf andere kinderen heeft. Haar 19-jarige zoon heeft psychiatrische hulp gezocht om het verlies te kunnen verwerken en haar jongste zoon van 17 verhuisde naar een andere stad. Omdat hij niet met de dood van zijn zus kan omgaan, zegt Carneiro.

De zwangerschap van haar dochter verliep normaal, totdat ze hoge bloeddruk kreeg en de baby niet meer groeide. De arts interpreteerde de scan verkeerd en een keizersnee, een noodingreep, leidde tot dusdanige complicaties dat Marina overleed. De baby, een meisje, kwam na 34 weken levend ter wereld. Ze woog 1,6 kilo, verteld Carneiro.

Overlijden tijdens de zwangerschap is vergeleken met andere doodsoorzaken in Brazilië, zoals kanker, van minimale betekenis. Brazilië telt 184 miljoen inwoners en jaarlijks overlijden er 3.000 vrouwen in het kraambed. In de meeste gevallen was dat echter te voorkomen geweest, zei Ana Cristina D’Andretta Tanaka, deskundige aan de Universiteit van Sao Paulo, deze week tijdens een bijeenkomst van het Vrouwengezondheidsnetwerk (RFS) in Sao Paulo.

Het terugbrengen van het aantal sterfgevallen tijdens de bevalling met driekwart voor 2015 is een van de Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. Die doelstellingen werden in september 2000 onderschreven door de internationale gemeenschap. Een andere doelstelling is het terugdringen van kindersterfte met driekwart.

In de doelstellingen wordt de situatie in 1990 als uitgangspunt genomen, maar desondanks zullen veel landen het doel in 2015 niet halen. In Brazilië werden in 2002 per 100.000 levende geboorten 54 sterfgevallen onder moeders gemeld. Het werkelijke aantal ligt volgens Tanaka veel hoger, omdat artsen de doodsoorzaak vaak anders omschrijven. Volgens haar worden in de hele wereld de cijfers op die manier vertekend.

Sinds eind jaren tachtig ligt het cijfer in Brazilië stabiel rond 50. De afgelopen twee jaar was een lichte stijging zichtbaar. Brazilië zit daarmee nog ver onder het wereldwijde gemiddelde van 254,4 doden per 100.000 levende geboorten en het Latijns-Amerikaanse gemiddelde van 138,6. Het land doet het echter wel veel slechter dan Europa (gemiddeld 9,9) en in het bijzonder Canada, waar het cijfer slechts 3 op 100.000 bedraagt.

In Latijns-Amerika en het Caribische gebied overlijden jaarlijks naar schatting 23.000 vrouwen als gevolg van complicaties tijdens de zwangerschap of bevalling. Dat Brazilië zo weinig vooruitgang boekt, komt volgens Tanaka omdat de gezondheidszorg slecht georganiseerd is, artsen slecht zijn opgeleid en omdat teveel geboorten plaatsvinden via keizersnee. Ongeveer 40 procent van de bevallingen vindt plaats via keizersnee. De sterftekans voor moeders is tijdens een keizersnee zeven maal hoger dan tijdens een natuurlijke bevalling, zegt ze.

De meeste directe doodsoorzaken bij zwangere vrouwen zijn hoge bloeddruk, die vaak leidt tot zwangerschapsstuipen, bloedingen, infecties en complicaties als gevolg van miskramen en abortussen. In die volgorde. In iets meer dan 10 procent van de gevallen zijn er indirecte oorzaken aan te wijzen, zoals diabetes, hartziekten en andere al bestaande kwalen die tijdens de zwangerschap kunnen verergeren.

Overlijden als gevolg van een abortus wordt in Brazilië zelden gemeld, omdat abortus er illegaal is. In deze gevallen krijgt de betrokken familie ook nog eens te maken met gevoelens van schaamte, schuld en sociale afkeuring, zegt Tanaka. Volgens haar is bij de 3.000 moeders die jaarlijks overlijden in Brazilië, bijna altijd een ‘schuldige’ aan te wijzen, omdat de dood in meer dan 90 procent van de gevallen voorkomen had kunnen worden. Dat gegeven is sinds de jaren tachtig al bekend, maar tot nu toe leidde het niet tot verbeteringen.

Om het bewustzijn onder de bevolking te vergroten, wil de RFS een vereniging oprichten voor nabestaanden, die tegelijkertijd het publieke debat over het onderwerp aanzwengelt. Daarmee hoopt de organisatie het beeld bij te stellen dat veel Brazilianen hebben, namelijk dat de meeste sterfgevallen een natuurlijke oorzaak hebben of de wil van God zijn.

In de sterfgevallen weerspiegelt ook de sociale ongelijkheid in Brazilië. Dat de politiek en de media er veel minder aandacht aan besteden dan aan kindersterfte, komt volgens Tanaka omdat de moeders die overlijden meestal uit de arme lagen van de bevolking komen.

Gynaecoloog Thomas Gollop beweert dat veel sterfgevallen een gevolg zijn van economische overwegingen. Dat er zoveel keizersnedes worden uitgevoerd komt volgens hem omdat die meer geld opleveren. Vooral ‘s nachts en in het weekend, omdat artsen dan 30 procent extra mogen rekenen. (JS/PD)